پول :

در اصل پول؛ سکه های فلزی که در مبادلات برای تآدیه قیمت بکار می رفت، سپس به عنوان وسیله عام تآدیه؛ نتیجتاً، واحد اندازه گیری ارزش مبادله و در معنای وسیع، مجموعه وسایلی که برای تآدیه بکارمی رود.

پول  بعنوان وسیله تآدیه سه ویژگی دارد: نقدینگی، که صفت اختصاصی پول است ، اما سایر دارائیها نیز بر حسب قابلیتشان می توانند به سرعت وسهولت به پول تبدیل شوند؛ پول بدون تبدیل شدن، بدون محدودیت مستقیمآ برای تآدیه کلیه بدهیها قابل استفاده است.

مثل پذیری (در مقابل عین) عمومیت داشتن در محدوده جامعه معین.

 وظایف سه گانه پول:

پول وسیله مبادله است ؛ استفاده از یک مال واسطه که ارزش آن بر همگان معلوم است ومی تواند از سوی همکان مورد استفاده قرار گیرد، اجازه داد که مرحله مبادله پایاپای پشت سرگذاشته شود، نیاز به پول با نفس مبادله که خود آن نتیجه تقسیم کار بود، ظاهر شد؛ پول «ارزش واسطه» امکان تحصیل سایر کالاها و خدمات را فراهم می آورد.

به لحاظ اینکه پول امکان ارضای همة نبازها را فورآ فراهم می کند آنرا «نقدینگی» می نامند. اما پول این نقش نقدینگی را تنها در محدودة جامعه ای که رواج آن قبول عامه یافته است ایفا می کند نظام «پایه طلا» واستفاده مستقیم از طلا برای پرداخت در قرن نوزدهم به این جامعه ابعاد جهانی داده بود.

معمولآ وقتی مبادله میان طرفین متعلق به دو جامعه متفاوت پولی صورت می گیرد واریز با مشکل تبدیل یک پول به پول دیگربرخورد می کند؛ واریز به پول یکی از طرفین مقرر می گردد واین برعهده طرف دیگر است که پول شریک تجارتی اش را بپذیرد یا آنرا تبدیل کند.اما برای اجتناب از این مشکل معمولآ پول ثالثی برای واریز پیش بینی می شود: لیرة استرلینگ ، حتی خارج از حوزة استرلینگ در قرن نوزدهم نقش پول واریز را ایفا می کرد . و از قرن بیستم این نقش را دالر امریکایی برعهده گرفته است ولی در قرن بیست ویکم با پدید آمدن وبه گردش افتادن یورو پول واحد اروپا، امپراطوری وساحه مانور دالر در سطح جهان ویا حد اقل در اروپا وبه ویژه زون یورو مورد تهدید قرار گرفته است.

پول وسیله اندازه گیری ارزش است؛

 چون پول قابل مبادله باهر کالایی است، ارزش مبادله ای آن در برابر هر کالایی بعنوان وسیله ای برای تعیین قیمتها بکار می رود. در روابط بین اللملی ضرورت یک پول محاسبه برای تعیین دیون ومطالبات ، به دلیل خطراتی که از ناحیه تغیرات نرخ برابری پول های ملی با یکدیگر پیش می آید، احساس می شود. برای این منظور ممکن است یک پول ملی را به دلیل موقعییت مستحکم ومعتبرش بعنوان پول محاسبه انتخاب کرد (دالر امریکایی به برکت قدرت اقتصادی امریکا و آزادی تبدیل پذیری به طلا به نرخ ثابت تا مدتها) یادر رابطه با طلا «حق برداشت مخصوص» س. د. ر تا 1974) یا در رابط به سبدی از پولها (س. د .ر از1974) این وظیفه را به عهده دارد.

پول یک وسیله ذخیره است؛

 این وظیفه پول به شرطی تامین است که  پول ارزش خود را در زمان حفظ کند, یعنی قدرت خریدش ثابت بماند: اما پول هم مثل سایر کالاها ممکن است به دلیل وفور ارزشش را از دست بدهد. وقتی  دو پول با ارزش نا برابر رقابت آمیزانه رواج داشته باشند پول با ارزشتر برای ذخیره شدن از گردش خارج می شود. در روابط بین المللی ، ضرورت یک وسیله ذخیره که از طرف همه کشور ها پذیرفته شده باشد احساس می شود.

 صورت های پول:

در جوامع مدرن  سه صورت پول در پی هم ظاهر شده اند؛ این صورت سه گانه همزمان میتواند بعنوان وسیله پرداخت و وسیله ذخیره مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:

پول فلزی:

پول فلزی صورت نهایی «پول کالایی» در یک اقتصاد تحول یافته است که از زمان پیدایش مبادله در قدیمی ترین جامعه ها معمول بوده است،کالاهایی به سبب ارزش وفایده شان بعنوان پول بکار می رفتند ازآن جمله «پول ابزاری» (اسلحه، ابزارهای زراعتی، برده) وپول های از اقلام مواد غذایی مثل نمک (سیل) که کلیمه سیلیری به معنای دستمزد در زبان فرانسوی یاد آور زمانی است که نمک برای پرداخت دستمزد استفاده میشد،هم چنین از حیوانات (دام) به معنای نقدی وپولی استفاده می کردند.

با استفاده از پول فلزی، میان ارزش مصرفی کالا وکاربرد آن بعنوان پول جدایی می افتد:همگینی، تقسیم پذیری آسان به قطعات (بعدها بصورت سکه) وحفظ ارزش در زمان ،ازفلزات ابزارهای پولی مناسب به نقشی که بر ایشان محول شده بود می سازد.در میان فلزات، طلا ونقره به دلیل ارزش ذاتی بالایشان وقیمتی که برای مصارف غیر پولی آنها پرداخته می شد ونیز به دلیل کمیابی شان بعنوان رایجترین پولهای فلزی انتخاب شدند.

پول اعتباری:

اسکناس بانکی در آغازچیزی  جز بهبود عملی نظام پولی فلزی نبوده است: نشر اسکناس توسط بانکی که اجازه یا امتیاز آنرا از شاه، که حق انحصاری نشر پول را دارد، گرفته است، معادل ذخیره فلزی بود که در صندوق های بانک نگهداری می شد.بنابراین جریان اسکناس ها با معادل ارزش فلزی شان تضمین شده بود تا پاسخگوی تقاضای تبدیل دارندگان اسکناس باشد اما در عمل معلوم شد که این معادل فلزی یا پوشش کامل برای حفظ اعتماد دارندگان اسکناس ضروری نیست؛ توسعه نیاز های پولی در نتیجه توسعه مبادلات تجارتی سبب شد که پول کاغذی بیشتر نسبت به ذخیره فلزی آن نشر شود بدون انکه هر آینه ارتباط با فلز قطع شود.پول فلزی به موجب اصلی که در بالا ذکر شد.( وقتی دو پول  با ارزش متفاوت  رقابت آمیزانه رواج داشته باشد.....) از گردش خارج شده ونقش وسیله ذخیره یعنی « کنز» را ایفا می کرد. ارتباط  پول کاغذی با فلز وقتی که حجم پول کاغذی نسبت به ذخیره فلزی افزایش زیاد پیدا کرد عملآ قطع شد تا آنجائیکه مقررات رواج اجباری و تبدیل ناپذیری پول رایج به وضع گردید.

پول تحریری:

جریان غیرمادی ( دیمتریلیزیشن) کردن پول با توسعه سپرده ها واعتبارات بانکی درارتباط با استفاده از چک به نقطه کمال خود می رسد.

امروزه نظام پولی، نظام دوگانه است که در آن دو نوع پول هر دو اعتباری، یعنی مبتنی براعتماد با همزیستی دارند.-نقدینگیهای پولی علاوه بر پول های فلزی (پشیز) شامل اسکناس های در گردش در خارج از بانک ناشر وسپرده های دیداری هستند.

مرز میان پول ومطالبات نیز در نتیجه توسعة «شبه پول» (سپرده های دراز مدت) وپس انداز نقدی (سپرده پس انداز، اوراق قرضه دولتی....) در حال زایل شدن است،زیرا درجه نقدینگیشان کم وبیش تخفیف یافته ونمی توان آنها را مستقیمآ برای واریز بکار برد (ابتدا باید مطالبات را به پول بانکی یا پول اعتباری تبدیل کرد)، وشبه پول بعنوان وسیله ذخیره بکار می رود.

پول،پس انداز های نقدی وکوتاه مدت مجموعآ نقدینگیها را تشکیل می دهد.

 کمیت پول؛

  از لحاظ ریشه ومنبع پیدایش  این مثآله به مراحل نخست سرمایه داری برمیگردد، وریانت اولی آن تحت نام  تئوری مقداری (کمیتی) پول. اساس گذاران آن عبارت از «ش.مونتسکی»، «د. لاک»، و «د.یوم» بودند. ایشان بعد از تثبیت  ارزش پول های طلایی و نقره یی و تعین مقدار انها ، مشخص ساختند که هرقدر در کشور پول زیاد باشد به همان اندازه قیمت کالا ها بلند میباشد . تغیرات این نظریه، نظریه  کمیتی پول نئوکلاسیک ها را متآثر ساخت، و توسط الفرد مارشال و فیشر ادامه یافت. اکثریت اقتصاد دانان غرب  فورمول متیماتیک مطروحه فیشر را که مبین وابستگی سطح قیمت از مقدار پول است ، استفاده مینمایند.

 دراینجاMV=PQ

 مقدار پول؛M

 سرعت دوران یا گردش پول؛V

 سطح قیمت کالا ها وخدمات؛P

  مقدار کالا های در دوران.Q

برطبق این فورمول، سطح قیمت کالا  با فورمول زیر معین میشود:

P= MV/Q

 قیمت مساوی است از،حاصل ضرب  مقدار و سرعت  دوران  پول تقسیم مقدار کالا .

و مقدار پول در دوران ( مقدار حجم پول) عبارت از

 M=PQ/V

براساس این فورمول فیشر به این نتیجه میرسد که ارزش پول معکوس المتناسب با مقدار آن است. مساوات معادله فیشر

MV=PQ

بازتاب دهنده وابستگی کمیتی (مقداری) میان مجموع قیمت کالا ها ومقدار پول در دوران است.  واین فور مول بما امکان میدهد تا وقوع ونزدیک شوی انفلاسیون (بی ارزش شوی پول توآم با همراهی بلند رفتن قیمت کالاها) از ناحیه تخطی وانحراف درعرصه دوران پول کاغذی را درک و کشف نمایم.

اکنون بما روشن شد که ایزدیاد شاخص  م (مقدار پول) در حالت تغیر نکردن  حروف ویی و کیو (افزایش حرف پی را به همراه دارد.

توسعه بیشتر کریدت موجب پیدایش انواع گوناگون پول های کاغذی مانند وکسل وبانکنوت گردیده است.در قرن بیستم چک بیشتر به گردش آمد . باید گفت که چک بصورت جدی پول کاغذی محسوب نمیشود.پول شامل دیپازیت این ویا آن   امانات است که الی موقع درخواست (عندالمطالبه) نزد بانکها گذاشته میشود.دارنده ویا صاحب امانات میتواند چک بنویسد وهدایت بدهد تا از حساب اش پول انتقال داده شود.در این حالت پول عبارت از چک های دیپازیتی این ویا آن نوع پول های نقدی است ،چک های دیپازیت پول نقد در گردش  را صرفه ویا پاسره میکند. تقریبآ 90 درصد دوران معاصر پولی بدون پول نقد انجام می شود.با توجه به آن لازم به ذکر است که شاخص م درمعادله ومساوات مبادله بازتابدهنده نه تنها مقدار یا کمیت پول نقد ( کریدتی کاغذی وپول های کوچک ( میده) فلزی)،بلکه پول های نقدی (چک های دیپازیتی) نیز می باشد. مساوات  م ویی = پی کیو  هم درتئوری کمیتی پول نیوکلاسیک ها وهم در تئوری کمیتی پول معاصر کاربرد دارد که نماینده برجسته آن اقتصاددان امریکایی م فریدمان بانی مونیتاریزم بمثابه یکی از استقامت های تئوری اقتصادی میباشد. به هراندازه که سرعت ( ویی) دوران پول متوازن وباثبات باشد به همان اندازه تآخیر درتبدیلی مقدار پول وحجم حقیقی تولیدات وسطح قیمت بوجود میاید.

در اینجا لازم است تا به مونیتاریزم یا نظریه اصالت پول نیز اشاره شود:- نظریه اصالت پول – جریان فکری در علم اقتصاد که برای پول نقش تعیین کننده ای در نوسانات اقتصادی قائل است.ریشه های این جریان فکری را باید در مساعی  اقتصاد دانان نئوکلاسیک جستجو کرد که می خواستن پدیده های پولی را در نظریه های شان در باره مجموع مکانیسمهای اقتصادی بگنجانند.

کوشش هائی نیز پیشتر از سوی اقتصاد دانان  مکتب کلاسیک برتانیایی بعمل آمده بود واولین فرمول بندی آنها عبارت بود از:

 که در آن؛PY = EV + DV΄

  سطح عمومی قیمتها؛= P

  مقدار تولید؛= Y

   پول نقد ؛= E

 میزان سپرده ها؛= D

 سرعت گردش پول؛= V

 سرعت گردش سپرده ها.= V′

این فرمول در باره رابطه محوری موجود میان پول وقیمت حکمی صادر نمی کرد، زیرا کلاسیکها می پنداشتند که با «ماند» تولید، پول تآثیر تعیین کننده ای برقیمتها دارد.حتا پدیده های تورمی قابل مشاهده رابطة اتوماتیکی میان حجم پول وسطح قیمتها برقرار نکرد.

مخصوصآ ، از 1929 زمان بحران بزرگ اقتصادی وافزایش بیکاری در جامعه صنعتی، بی وارث ماندن نظریه کلاسیکها، ومهمتر از همه حظور سایه سنگین نظریه های کنز در باره « اشتغال کامل » در محافل اقتصادی واکادمیک، برای مدتی نظریه اصالت پول در محاق افتاد.

در دو دهه 1960 و 1970 ، در اثر توسعة پدیده های تورمی ومرجعییت یافتن اقتصاد دانان انگلوساکسن، مخصوصآ امریکایی (میلتون فریدمان) البته با اصلاحاتی در فرمول  کلاسیکها، تفکیک کالا های سرمایه ای از کالا های مصرفی، توجه به مکانیسمهای نهادی ذخایر اجباری ودوگانگی عرضه وتقاضای پول (عرضه اسمی وتقاضای واقعی) مجددآ نظریه اصالت پول طرف توجه واقع شد.

نظریه اصالت پول معاصر به سردمداری ملتون فریدمان سعی می مند ارتباطی میان تغییر حجم پول و میزان تولید برقرار کند، وبرای اجتناب از فشار های مکررتنظیم پولی، اتخاذ سیاست پولی « خنثی « یا به عبارت دقیق تر رشد معتدل ومنظم را توصیه می کند.

در خاتمه باید گفت که امروزه مفهوم،شکل، پایه وپشتیوانه پول با پدید آمدن انواع گوناگون پول ( مکمل های مجموعه پول،کارت های کریدت وپول های الکترونی) تغییر نموده  ودر شکل تکامل یافته دوران پول ضرورت تماس فزیکی به آن منتفی گردیده است.

و پشتیوانه وافعی  پایه پولی را رونق اقتصادی هر کشور وا ستحکام جامعه  سیاسی اش  تشکیل می دهد.لذا کشور هایی که یک دوره نسبتآ طولانی از رونق اقتصادی و ثبات سیاسی برخوردار بوده اند، ملاحظه می کنند که پول ملی شان بعنوان پایه پولی بین المللی قرار می گیرد.مثلآ در فاصله دو جنگ جهانی لیره استرلنگ واز سال 1945 تا 1970 دالر امریکایی منطقهای پولی ایجاد کرده بودند وپایه پولی کشور های منطقه پولی را پول کشور مسلط تشکیل می داد.

 

 

2 اپریل 2007 هالند                    دکتر دستگیر رضایی

 

             

 www.esalat.org