سال نو - جشن دهقان !
یا روز ( قلبه کشی)
فضل الحق ملک زاده
حلول جشن نوروز دل افروز، بهار نو، و اغاز سال نو 1386 خورشیدی را برای همه هموطنان شریف و نجیب کشور ما که در داخل و خارج از کشور محبوب ما افغانستان قرار دارند از صمیم قلب تبریک عرض میکنم.و خدمت همه ی شما عرض ادب و ارأدت دارم.
شاعر گرانمایه ئی در «شاهنامه فردوسی» در وصف این روز خجسته تاریخی چنین میفرماید .
به نوروز نو شاه گيتی فروز * بر آن تخت بنشست فيروز روز.
بزرگان به شادی بياراستند * می و رود و رامشگران خواستند.
نوروز رنگارنگ و زيباست : گرم است پر از مهر است و نشان از وصل دارد . بعضی از پژوهشگران و سخن پردازان، ريشه تاريخی اين سنت بزرگ را به جمشيد شهريار بزرگ سلسله پيشدادی نسبت داده و نوروز را "نوروز جمشيدی" گفته اند.
در مجله فرهنگ آريانا، در باره نوروز از گفته های «فردوسی» شاعر بزرگ و توانای زبان پارسی چنين آمده است: "جمشيد بعد از يک سلسله اصلاحات اجتماعی، بر تخت زرين نشست و فاصله بين دماوند تا بابل را در يک روز پيمود.
و آن روز (روز هرمزد) از فروردين ماه بود. (هرمزد روز اول فروردين را می گفتند) چون مردم اين شگفتی از وی بديدند جشن گرفتند و آن روز را «نوروز» خواندند.
همچنين، از زبان «ابوريحان بيرونی» نقل قول شده که گفته است: «نوروز از رسم های پارسيان است و نخستين روز است از فروردين ماه و از اين جهت آن را «روزنو» ياد کرده اند، زيرا که پيشانی سال نو است و آنچه از پس او است، از اين پنج روز همه جشن هاست.»
پيروان آيين «زرتشت» را عقيده بر آن است که در روز شش ماه فروردين «زرتشت» توفيق يافت که با خداوند مناجات کند، لذا اين روز را به نام «نوروز» جشن می گرفتند. در شهر کابل پايتخت کشور ما نيز، ميله های نوروزی در محلاتی به نام خواجه صفا، شاه شهيد، دامنه سخی، کاريز مير، تپه زيبای استالف، گلغندی چاريکار برگزار می شود.
در هرات نيز، مردم به اين مناسبت، روزهای اول سال و چهارشنبه اول سال و نيز در سيزدهمين روز از نوروز، در تفريح گاههای داخل و خارج شهر گردهم می آيند و جشن نوروز را گرامی می دارند.
از جمله سنتهای جشنهای نوروزی و آغاز سال نو، راه اندازی ميله سمنک (سمنو) در شب اول نوروز همراه با سرور و شادمانی و همچنين تهيه و توزيع آب «هفت ميوه» (هفت نوع آجيل که در افغانستان به نام ميوه خشک معروف است)، تهيه «هفت سين» هم در برخی نقاط افغانستان متداول است.
در روايات تاريخی آمده است که يک تن از اميران ازبکهای ماورألنهر بنام «امير عبدالله» ديگ بزرگی را که از فلزات هفت جوش در شهر «سمرقند» ساخته شده بود، در سال ۱۰۵۰ هجری قمری به «بلخ» انتقال داد، در آن ديگ آب «هفت ميوه» گرفته می شد و در روز نوروز برای مردم توزيع می شد.
يکی از سنتهای مردم افغانستان، به ويژه در شهر شمالی «مزار شريف» و نيز در کابل پايتخت، بر افراشتن «جنده» (علم پوشيده از پارچه های سبزرنگ) است که به «جنده سخی» معروف است.
برافراشتن اين علم، از وجوه مذهبی جشن نوروز در افغانستان است. مردم شهرهای مختلف افغانستان، نوروز را به عنوان يک جشن ملی و مذهبی در تفريحگاهها و مراکز مذهبی گرامی می دارند.
هموطنان ما در اين روز، در دامنه های کوه خواجه صفا، شاه شهيد، زیارت ملا در رحمان مینه شهدای صالحين، کاريز مير، پغمان و تپه استالف در ولايت کابل، در تپه گلغندی و شهر چاريکار ولايت پروان، اطراف پل مالان، تخته صفر، مير داوود و گازگاه در هرات، حومه زيارت «خرقه مبارک»، «بابای ولی»، تفريحگاه ارغنداب در قندهار، اطراف زيارت «حکيم سنايی» در غزنی، ميدانهای مقابل مجسمه های بزرگ «بودا» در باميان و به همين گونه در تمامی شهرها و محلات مراسم نوروز و سال نو را به شيوه های گوناگون برگزار می کنند.
مردم شهر کابل و حومه آن، در روز نوروز، عمدتاً در زيارت «سخی»، «شهدای صالحين»، «عاشقان وعارفان»، «خواجه صفا»، «باغ بابر شاه» و زيارت «ملا بزرگ» جمع می شوند.
در اين روز در کابل در زيارت سخی جنده يا علم پوشانده از پارچه های رنگارنگ، و توغ يا علم ديگر در مندوی (بازار غله و حبوبات کابل) برافراشته می شود. شب پيش از نوروز، در زيارتگاه سخی، مراسم دعا خوانی بر پا می شود و صبح همان روز علم توسط معتقدان و ارادتمندان در ميان شور و هلهله و فريادهای «يا علی»، «يا علی» مردم بر افراشته می شود.
مردم در اين مراسم برای صلح و امنيت کشور شان و خير و برکت، سلامتی و سعادت هموطنان شان در سالی که پیشرو دارند.دعای خیر می کنند.
مردم اعتقاد دارند.که اگر جنده سخی به آسانی برافراشته شود، آن سال، سالی خوب و پر برکت خواهد بود، و اگر اين کار به سختی انجام شود، آنها سال مشکلی را در پيش رو خواهند داشت.
مراسم رسمی نوروز در استدیوم ورزشی شهر کابل با حضور مقامات عالی رتبه دولتی نيز، بخش ديگر از مراسم نوروزی است که با رژه ورزشکاران و نمايشهای محلی همراه است.
ایام سرد زمستان با شدت سرما و بارنده گی برف و گرفتن یخک های متواتر زمستانی تماماً جوی های پر از اب ایستاده را یخ بندان مینماید.
در باغها و کنار دشت و صحرا ها بته و درختان به خواب عمیق زمستانی فرو میرفته باشند. پرنده گان در مناطق گرمسیر مهاجر وپناهنده میگردند.و دهقانان در ایام زمستان تعطیلی خودرا بپایان میرسانند.
در محلات و قریه جات دور از شهر ها در بعضی از ولایات سمت شمال اطراف کابل چنین عنعنه ئئ نیز وجود دارد.!
شب های سرد زمستان با خوردن خوراکه های گرم از قبیل گوشت قاق و گوشت لاندی بین دهاقین وطن ما رواج دارد.
و تهیه و اماده کردن دؤشو از اب انگور و میوه های زمستانی از قبیل توت و تلخان و چوکیده . چارمغز و بادام، پسته و کشمش سرخ و کشمش سبز و انگور کنگینه و قاق خربوزه، در پهلوی صندلی های گرم و بخاری های چوبی و مهمان و مهمانداری زیاد مینمایند.
شب را با شنیدن قصه های گزشته، خواندن کتابهای ورقه و گلشا، یوسف زلیخا، نجمان خاکی و حکایاتی از پهلوانان مانند رستم و سهراب و بعضی فکاهیات و داستان ها از دیگر کتابهای شب نشینی های دوستان و فامیل ها بلاخره زمستان بپایان میرسد.
دهقانان بخاطر امدن «میله دهقان» یعنی سال نو اماده گی خود را قبلا گرفته حیوانات خود را از قبیل اسپ و گاو های قلبه ئی خود را بشکل بهتر مواظبت مینمایند.
تا در سال اینده حیوانات شان توانمندی بیشتر بخاطر کار را داشته باشند.در ایام زمستان برای گاو های قلبه ئی شان خوراکه قوی از قبیل پندانه و کنجاره و برای اسپهای خود جو تهیه میدارند. تا حیوانات شان فربه و قوی گردند.
دهقانان بین خود رقابت سالم و دوستانه دارند. تا دراغاز سال نو در نمایشات حیوانات شان بهتر و خوبتر از دیگر حیوانات جلب توجه نمایند. بعضی از دهقانان در انروز شاخ های گاوهای خود را چرب و رنگ مینمایند.
با فرا رسیدن سال نو که دهقانان ماه نو و یا مهتاب را دیدند. بزرگان و موسفیدان محل قرار گزاشته در یک محل و یا مسجد یکجا جمع شده هر کس بقدر توان خود مواد خوراکه و شیرینی باب با خود اورده سال نو یا روز قلبه کشی را به خوشی و سلامتی به اتفاق و دوستی و برادری دعای خیر و امدن سال نورا فال نیک میگیرند. و با یک دیگر خود سال نو را تبریکی گفته شیرینی را برای اهل مجلس توزیع میدارند.
بعد از ختم دعا دهقانان با خوشی گاو های قلبه ئی خود را در یک زمین هموار برده روز قلبه کشی را افتتاح مینمایند. دهقانان نیز درین روز تشویق میگردند. جوانان و نو جوانان با علاقه خاص با لباس های جدید به بازی های محلی از قبیل کشتیگیری، پهلوانی، تیراندازی، سنگ اندازی، کبک (بودنه) جنگی، مرغ جنگی، اسپ دوانی، گدی پران بازی، دُشله بورد، توپ دنده غرسی بازی، دنده کلیک، تخم جنگی و اتن ملی نیز اشتراک میورزند.
چوپان بچه ها با رمه های خود در دشت و صحرا بالای سبزه ها دویش و با خوشی سرود های میهنی بهاری را زمزمه و بدور رمه های خود خیز وجست میزنند. زنان و دختران باعلاقه خاص با لباسهای میهنی وگلدوزی و جدید از خانه بیرون شده در نزدیکترین محل اقامت شان اگر کدام زیارت باشد رفته دعای سلامتی برای سالیکه در پیش رو دارند مینمایند.
بعدا روی سبزه ها رفته روز را با نواختن دایره دستی و اهنگهای شاد محلی با خوشی و سرور با دوستان و عزیزان شان سپری مینمایند.یکعده از مردم محل تفنگ های دهن پور و چقمقی خود را اورده انرا کنترول مینمایند.که در یک فیر چند دانه ساچمه در نشانه یا هدف تصادف میکند. به همان شکل تفنگ های خود را با همان باروت دست داشته خود عیارمینمایند.و در بین خود مسابقه و شرط میگزارند هر کسیکه هدف را زیاد تر بتواند مورد هدف قرار بدهد. مستحق جایزه میگردند.
یکتعداد جوانان با امدن حلول سال جدید بخصوص دخترانیکه نامزاد دارند منتظر امدن نامزد های شان و بردن تحفه های نوروزی از قبیل ماهی و جلیبی و شیرینی باب، میوه تازه عطر و لباس نو و غیره بوده و میباشند و روزهای سال نو را با خوشی و شادمانی همراهی میکنند.
به امید هرچه بیشتر خوشی و سلامتی صلح و ارامی و امنیت در کشور عزیز ما افغانستان !
فضل الحق ملک زاده
از دنمارک
.fazal_5@hotmail.com