چهارشنبه، ۱۸ مارچ ۲۰۱۵
جمال عبدالناصر نورزاد
عبدالناصر نورزاد استاد دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل:
دستگاه های اطلاعاتی روسیه در همکاری با استخبارات کشور های آسیای مرکزی، در صدد جلوگیری از رشد و نفوذ گروه های افراطی بخصوص داعش هستند. تاریخ افراط گرایی و تندرویی در کشور های آسیای میانه به سال های قبل بر میگردد. بخصوص بعد از فروپاشی اتحاد شوروی سابق و استقلال جمهوریت های آسیای میانه، گروه های افراطی در تبانی با غرب برای اخلال امنیت مناطق مرزی با افغانستان و ایجاد مشکل برای روسیه فدراتیف که تازه از بحران بیرون شده بود، شکل گرفتند و وجود این گروه ها با عقاید تنگ نظرانه و رادیکالی، همواره از چالش های اصلی تامین امنیت در این منطقه بوده است. روسیه با درگیری در دو جبهه جنوب و شرق در تلاش است، تا با اقدامات پیشگیرانه، مانع رشد افراط گرایی شود. به همین علت همواره از کشور های آسیای میانه بعنوان دیوار آهنین و حویلی عقبی ساحه امنیتی خود نام برده است.
در حال حاضر ابزار الکترونیکی مثل داعش طوری تنظیم شده تا با عبور از افغانستان و مناطقی از پاکستان، از راه کوه های صعب العبور شرق و جنوب هندوکش را دور زده و مستقیما مرز های کشور های آسیای میانه را حلقه زند. این حلقه در صورت تکمیل شدن، فاز جدید از رقابت های غرب و روسیه خواهد بود که منجر به پدید آیی میدان های تازه نبرد گرم میان این قدرت ها خواهد شد. بعضی از کشور های آسیای میانه مثل تاجکستان از شکننده گی امنیتی خاصی رنج می برند و بیم آن میرود تا احتمالا در صورت وقوع کوچکترین تحرک تروریستی و جنگ جبهه یی سازمان داده شده از سوی داعش و دیگر گروه های افراطی، این منطقه به محل درگیری های مستقیم غرب و روسیه مبدل گردد. حضور تندرو های چند ملیتی در پاکستان و افغانستان این خطر را بیشتر از پیش افزایش میدهد که نقشه بعدی داعش، جنگ در میدان های نزدیک و زیر زنخ روسیه خواهد بود. این مسئله به شدت روسیه و کشور های آسیای میانه را نگران ساخته و هردو جانب با اتخاذ تدابیر امنیتی از قبل طرح شده در تلاش ایجاد مانع و دیوار آهنینی هستند تا از یک طرف از بروز نا آرامی ها در داخل قلمرو کشور های خویش جلوگیری کنند و از سوی دیگر ریشه داعش و افراط گرایی را قبل از آغاز عملیات های تروریستی بخشکانند.
سازمان امنیت ملی ازبکستان اخیرا از حمله های تروریستی در داخل خاک ازبکستان در سال ۲۰۱۵ هشدار داده و اذعان نموده است که در حال حاضر بیش از چهار هزار جنگجوی افراطی متعلق به داعش در تلاش صف آرایی برای آغاز نبرد تازه در مرز های این کشور ها هستند.
گزارش های از گسترش جریان های افراطی در آسیای مرکزی و حضور دست کم ۴ هزار نفر از اتباع این منطقه در قالب گروه های تروریستی حاضر در سوریه و عراق وجود دارد که دست کم برای ایجاد چالش های امنیتی این منطقه خطرناک توصیف می شوند. داعش با حرکت های برق آسا درتبانی با کشور های بانی آن در تلاش است، تا مناطق جدید از این منطقه را بعنوان پایگاه های اصلی خلافت خود انتخاب نموده و به میدان های مستقیم نبرد و رویارویی با کشور های این منطقه مبدل سازد.
در حال حاضر دو نقطه از آسیای میانه برای رشد و جابجایی افراط گرایی آسیب پذیر پنداشته می شوند: اول وادی فرغانه منطقه ای بین تاجکستان، ازبکستان و قرغیزستان است که شدیدا در تیر رس و هدف گیری های بعدی داعش و دیگر گروه های تندرو قرار دارد. نقطه دوم مرز های شمالی افغانستان با کشور های آسیای میانه مثل تاجکستان و ترکمنستان است که در قدم نخست گسترش احتمالی داعش قرار دارد. داعش با برنامه از قبل طرح شده از سوی کشور های بانی، برای نا آرام ساختن مرز های شمالی افغانستان آماده گی می گیرد. شاید حضور گروه های افراطی دیگر که در حال حاضر در منطقه حضور دارند به سریع شدن این روند کمک نماید. گروه های مذکور در صورت بیعت به داعش و خلیفه نام نهاد آن، به نیروهای تازه نفس و پایگاهی داعش برای ایجاد سنگر های مستحکم داعشیزم در منطقه مبدل خواهد شد.
تصویر مبهم از وضعیت امنیتی مناطق یادشده نشان از پیچیده گی اوضاع و ضرورت چگونگی شکل گیری یک جبهه واحد ضد ترور و دهشت افگنی در منطقه دارد. در این میان نقش روسیه در مهار این بحران از عمده ترین موضوعات این مسئله است که ممکن در درازمدت به اجندای اصلی سیاست خارجی این کشور مبدل شود. در حال حاضر روسیه با درگیری در دو جبهه با غرب، توانایی صف آرایی مجدد را در جبهه سومی ندارد. شاید با تیره تر شدن وضعیت امنیتی، کشور های عضو پیمان شانگهای بخصوص چین و هند در امر مهار این تهدید ها نقش پررنگ تر را بازی کنند و به یاری روسیه بشتابند. نقش کشور های عضو شانگهای در این نبرد تازه ایجاد به معنی دیوار آهنین شرق در برابر غرب و یادی از روزگار جنگ سرد خواهد بود. هردو کشور چین و هند بیم آن دارند تا مبادا در صورت گسترش افراط گرایی، زمینه های نا امنی و تشدید حملات تروریستی در قلمرو های تحت تسلط شان هموار گشته و بروز نا امنی ها در پهلوی رقابت های استراتیژیک و نظامی-سیاسی به وزمینی بار گران به شانه های شان بیفزاید.
در مورد دره فرغانه نگرانی های زیادی از بابت وخیم تر شدن اوضاع امنیتی و مبدل شدن آن به کانون جدید افراط گرایی وجود دارد. این منطقه ممکن بعد از خروج نیروهای ائتلاف غربی از افغانستان، به پاکستان دوم و پایگاهی برای تروریسم و افراط گرایی شود زیرا وجود جنگجویان این منطقه در میان افراد داعش این خطر را افزایش میدهد که با مساعد شدن زمینه، اول نبرد تروریستی از مناطق خودشان شروع کنند. از سوی دیگر حرکت های تندرو اسلامی بخصوص حرکت اسلامی ازبکستان در حال احیای خود در این منطقه است. اگر ازبکستان در راستای تامین امنیت و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه جهت دفع و طرد تروریست های ازبک مثل حرکت اسلامی ازبکستان تعلل کند، فرغانه به منطقه رویارویی شرق و غرب تبدیل و اوضاعی شبیه اوکراین به وجود خواهد آمد. این نا آرامی در فرغانه تنها در صورت تزلزل احتمالی در حکومت ازبکستان که کنترل چشمگیری بر این منطقه دارد، صورت جدی خواهد یافت.
بر علاوه مسکو منطقه مرزی میان افغانستان و تاجکستان را مرز اصلی و خط قرمز میان سازمان پیمان امنیت جمعی و تروریزم داعشی حساب میکند. این منطقه در محاسبات مسکو و همپیمانانش دیوار آهنین نام دارد. این دیوار در صورت شکسته شدن، خطرات جدی و عواقب ناگوار برای شکنند شدن امنیت مسکو و همپیمانانش در قبال خواهد داشت. امریکا در تبانی با شرکایش در تلاش است تا روسیه را از سه محور شرق، جنوب و تعزیرات و ابزار های اقتصادی تحت فشار بگیرد. نبرد اوکراین این فرصت را برای واشنگتن و غرب داد تا بازوی افگار مسکو را به سختی بفشارند و از درد ناشی از آن استفاده اعظمی را نمایند. غرب در صدد است تا با انتشار و گسترش افراط گرایی جهانی، محاصره مسکو را تنگ تر ساخته و از این وسیله برای دستیابی به منابع نفتی و دست نخورده حوزه آسیای میانه استفاده نماید.
رشد فزاینده ی افراط گرایی در مرز های نزدیک کشور های این حوزه، نشان از خبر های بد در آینده دارد. در حال حاضر، به اساس آمار ها، در حدود ۵ هزار تروریست متحد داعش در مرز تاجکستان و تقریبا در حدود ۲ هزار جنگجوی داعشی در مرز ترکمنستان همجوار با افغانستان حضور دارند که این خود نشان از تراکم بی پیشینه گروه های افراطی در این منطقه است که به اساس یک پلان از قبل طرح شده راه نخست آنها افغانستان و قدم های بعدی نا امن ساختن کشور های همجوار آن خواهد بود.
همزمان با این، داعش امیر و شورای ۱۲ نفره فرماندهی ولایت خراسان را معرفی کرد. این گروه اعلام کرد که در مرز پاکستان و افغانستان ۱۰ هزار فرد مسلح گرد آورده است. گویا این ارتش برای حمله به سرزمین تاریخی خراسان که از منظر داعش شامل پاکستان، افغانستان، شمال و شرق ایران، ۵ کشور آسیای مرکزی، غرب چین و هند است، پیش بینی شده است.(دیپلماسی ایرانی ۱۵ مارچ ۲۰۱۵)
مناطق آسیب پذیر افغانستان ولایت های بلخ، هرات، قندوز است که در صورت آغاز تحرکات داعش به کانون گرم نبرد افراطیون جنگ طلب داعش مبدل خواهد گشت. نکته ی در خور توجه این است که هردو طرف در نبرد (افغانستان و تاجکستان) از آسیب پذیری های فراوانی برخوردار هستند. افغانستان در حال حاضر سرگرم نبرد با گروه "طالبان" است. عمق استراتیژیک کشور های دخیل در قضیه افغانستان، این اجازه را به آن نمیدهد تا بصورت مستمر در برابر داعش و همپیمانانش به نبرد ادامه دهد. از سوی دیگر، تاجکستان هم از آسیب پذیری ها همچو مشروعیت لرزان و فساد گسترده حکومتی رنج می برد. اقتصاد نا به سامان آن، زمینه سرباز گیری داعش را برای نبرد با عساکر بومی مساعد می سازد. نظام استبدادی امام علی رحمانوف با گذشت زمان پوسیده تر شده و امکان سقوط آن با آغاز تحرکات جبهه یی از جانب کشور های غرب بواسطه داعش وجود دارد.
اگر روسیه بعنوان پرقدرت ترین کشور منطقه، برای مهار افراط گرایی، استراتیژی درازمدت را مدنظر نگیرد، بزود ترین فرصت داعش به یکی از چالش های اصلی فراروی قدرت تازه جان گرفته روسیه خواهد بود. امریکا و غرب در خفا به حمایت از داعش پرداخته و این وسیله را برای مهار قدرت روسیه در منطقه استفاده میکنند. نتیجه در صورت تحقق این پلان، طوری خواهد بود تا روسیه ناگزیر در مقابل غرب از در تضرع پیش آمده و از منابع نفتی آسیای میانه صرف نظر نماید، چیزی که حد اقل برای فعلا ناممکن جلوه میکند. در گذشته، پوتین در اقدام های مشابه مخصوصا در بحران های گرجستان و اوکراین نشان داد که مرد عمل است و از منافع امنیتی روسیه سر سختانه دفاع میکند. این عملکرد پوتین در واقع نمودار رخ جدیدی از رقابت میان روسیه و غرب و چهره تازۀ جنگ سرد میان این قدرت ها خواهد بود. روسیه فعلی برهبری پوتین با وجود چالش های داخلی و بحران های اقتصادی برخاسته از تعزیرات اقتصادی اعمال شده توسط غرب، در تلاش است تا از یکطرف سیم خاردار دیوار امنیتی خود را استحکام ببخشد و از جانب دیگر از تعزیرات اعمال شده توسط غرب جان سالم بدر ببرد.
(«اصالت» در قبال مطالب منتشره در دیدگاه ها هيچ مسووليتي ندارد و با احترام به آزادي بیان و دموکراسي
نميخواهد سانسور نمايد و دست رد به سينه نويسنده گان بزند)
