چپاول و ویرانی در کابل

چپاول و ویرانی در کابل

پژوهش و کاوش از استاد (صباح)

«مستنداتی بر سه و نیم دهه جنایت و آدمکشی در کشور»

خدا رحمت کند چنگیزیان را

زدند با تیر بلخ و بامیان را

ولی دل پور بودند ازاینها

به آتش میکشند افغانستان را.

در تداوم جنگهای پنجسالۀ گروههای مجاهدین در فاصلۀ سالهای ۱۳۷۱-۱۳۷۵ خورشیدی در کابل یکی از غم انگیز ترین و وحشتناک ترین وقایع آن، کشتار جمعی بیگناهــــان در جریان جنگهاست، که کابل و کابلیان در طول قدامت تاریخی اش هیچگاهی اینگونه مورد خونریزی، ویرانگری، تجاوز و تحقیر قرار نگرفته است. هر قدر پا به پای جنگهای کابل به پیش برویم، هر قدر به کاراوایی سران تنظیمها و فرماندهــــان جنگها در سازماندهی، برنامه ریزی و تداوم جنگهای ذات البینی شماری از گروههای مجاهدین از نزدیک آشنا شویم، به همان اندازه سوزش تلخی این واقعیت را در مغز و استخوان خود بیشتر احساس می کنیم که، قربانیان اصلی این جنگها، شهروندان معصوم و بیگناه وطن بوده اند، این مردم بودند که در جنگهای عظمت طلبی گروههای خون آشام جنگ، به وحشیانه ترین شکل قتل عــام گردیده اند. مصائب هــولناک، کشتار بیگناهـــان در جنگهــای کابل، تجاوز، ترور، تاراج، ویرانگری، گروگانگیری، جنایت هــای مکرر هر یک داستانی است غم انگیز، لرزاننده و اشک آور، مصیبتی که شهروندان کـابل منجمله اقلیت مذهبی هنــود طی پنجسال جنگ بدان گرفتار آمده بودند، چیزی بود کسی جز ملت صبور افغان، یارای تحملش را نداشت، ساکنان شهر مقاومت و بردباری کم نظیری را در تحمل فجایع جنگ از خود نشان دادند.

متاسفانه تا به حال بنا بر سیطرۀ عاملان جنگها و کشتار جمعی در کرسی ها و رده های بلند دولتی در افغانستان و تلاش عوام فریبانه جهت مستور نگهداشتن جنایات جنگی انجام شده، که می خواهند آثار جرم فردای بازرسی را ازمیان بردارند، اسطوره سازی وقهرمان تراشی ومداحی که فرماندهـــان جنگ را تا عرش اعلی میرسانند، عمیقا مورد بررسی کارشناسانه قرار نگرفته است. همزمان مبرهــن است که مصائب و فجایع بزرگی که طی آن شهروندان مومن و معصوم کابل قربانی گردیده اند، یک آیینۀ تمام نمایی جنایت علیه بشریت، نا بخشودنی ترین رویدادهای جانسوز و جانگداز است، که هیچ عبارتی برای وصف تراژیدی آن کافی نیست. فرصت ها جهت تحقیق گستردۀ این وقایع هــولناک هنوز از دست نرفته است. در حال حاضر جنایات ضد بشری انجام شده در جنگهای کابل، ازجمله کشتار های جمعی، انظار بیشتری را به خود جلب می کند، اعتراض و داد خواهی نسل زخم خورده شدت می گیرد، داغدیده گان، آنهاییکه جگر گوشه ها و عزیزان خود را از دست داده اند و از گرداب پلیدی های جنگ جان سالم بدر برده اند، در عقب دروازه های سازمانهای حقوق بشر جهانی، علی الوصف آنکه کسی فریاد توده های جگر سوخته را نه میشنود، جهت داد رسی صف بسته اند. توفیق ارائه فهرست جامعی از کل کشتار هــای جمعی در جنگهای کابل که به گونۀ پهناور صورت گرفته است.

قتل عــام در افشار کابل مورخ ۲۱ و۲۲ ماه دلو سال ۱۳۷۱ یکی از غمبار ترین و دهشتبار ترین کشتار در تاریخ جنایت بحساب میاید. . در افشار کشتار انسانهای بیگنــاه و فجایع انجام شده تا سرحد نسل کشی انجامیده است. با دنبال نمودن جریان عملیات محاربوی و تهاجم بر افشار می توان به بخشی از جنایاتی که درآنجا به وقوع پیوسته پی برد، ابعاد قساوت و بی رحمی چنان گسترده است که خواندن و نوشتن هر واقعۀ آن، انسان را به وحشت می اندازد، زنان، مردان، کودکان پیر و جوان به بیرحمی کشته شده، آنهاییکه از فاجعۀ افشار جان به سلامت برده اند، با زخم های عمیق روحی و روانی با دشواری، اکنون به زندگی ادامه میدهـند. آنچه در جریان تهاجم به افشار اتفاق افتاده بسیار گسترده و پهناور تر از خود جنگ و قلمرو آن است، در اینجا سران و فرماندهــان جنگ با استفادۀ ابزاری از دین و مذهب و برانگیختن عصبیت های مذهبی و قومی بخاطر حفظ جلال و جبروت شان، دست به قتل عــام زده اند. با خدعه و عوامفریبی تسنن را در برابر تشیع، پشتون و تاجیک را در برابر هزاره به انتقام کشی هـــای خونین وا داشته اند. دامنۀ کشتار جمعی، تجاوز بر زنان، چور و چپاول، گروگانگیری، اسارت وعملکرد های وحشیانۀ بسیار فرا تر از شکنجه هـای قرون وسطایی کشیده شده است.

استبداد، زور گویی، زورگیری، تجاوز به حریم خانواده ها، گروگانگیری، ترور، بدبینی های قومی و مذهبی به فرهنگ حاکم جنگسازی مبدل شده بود. انزجار و درجۀ نفرت مردم علیه جنگ و جنگسالاران شدت یافته، مردم به چشم و سر می دیدند که در جریان جنگهای میان گروهی تنظیم های مجاهدین انسانهای بیگناه کشته و ترور می شوند، شهر کابل با تمام داشته های تاریخی، فرهنگی و اقتصادی آن در نابودی و ویرانی قطعی قرار گرفته است.

بنیادگرایان جنگ سالار طی سالهای نخستین زمامداری خویش جنگ را تاسطح کوچه هاى کابل، درجمال مینه و چنداول ومنطقه افشارو دیگر نقاط شهر گسترش دادند، و در این فاجعه بیش از چهار هزار انسان بى گناه (ازملیت مصیبت دیده هزاره) را درکابل بوسیله توپ و تانک و بمباردمان بى امان قتل عام کردند که این شهکاری آنان به ( فاجعه افشار) مسما گردید. این جنایت جنگى یکى از شواهد انکار ناپذیرى است که مردم کابل آنرا فراموش نخواهند کرد. کشتار مردم هزا ره و شیعه ی منطقه ا فشار لکه ننگی است که تا همیشه بر دامان تفنگداران به اصطلاح فاتحه کابل باقی میماند.

موزیم ملی

موزیم ملی کشور یکی از غنی ترین موزیم ها در سطح منطقه بشمار میرفت که این کانون بزرگ فرهنگی توانست درطول ادوار مختلف هزاران اثر باستانی را حفظ وآنرا بصورت قسمی به نمایش بگذارد. این کانون با عظمت در سال ۱۹۱۹ م درتعمیر باغ بالا گشایش یافت و آثاریکه جمع آوری شده بود مشتمل بود بر مجموعه های تاریخی – اسلحه باب – البسهء زر دوزی خامکدوزی– نسخ خطی وغیره. درسال ۱۹۲۵ – م این مجموعه به قصرکوتی باغچه (ارگ) انتقال یافت، قصر کوتی باغچه نسبت ضیقی جای جوابگوی نیازمندی های موزیم نبوده بار دیگر این مجموعه ها درسال ۱۹۳۱ م به تعمیر موجوده واقع دارالامان منتقل گرد د. ازآنجائیکه حفریات غیر قانونی در ساحات باستانی کشور انجام میگرفت قاچاقچیان دزدانه اثار گرانبهای باستانی را بخارج کشور انتقال میکردند که این پروسه تا سال ۱۹۱۹ م ( ختم جنگ جهانی اول ) ادامه داشت.

ولی خوشبختانه درسال ۱۹۲۲ م دولت آنوقت نخستین بار در بخش حفریات علمی قرار دادی بین دولتین افغانستان وفرا نسه عقد نمود که به این ترتیب باساس کاوشهای قانونی مطابق به قرار داد در تعداد گنجینه های فرهنگی و تاریخی موزیم ملی افغانستان فزونی بعمل آمد. موزیم ملی از بدو تأسیس تاسال ۱۹۹۲ – م یکصد هزار قلم آثار باستانی کشور را حفظ وحراست مینمود که این مجموعه ها شامل بود به حوزه های مختلف و ادوار مختلف – که از جمله میتوان از حوزه های سرخ کوتل – ای خانم – بگرام – کاپیسا – هده – مندیگک - طلا تپه شبرغان شورتوغی – فندقستان – بامیان – حوزهء باختر – شترک – پایتاوه – دلبر جین تپه تپهء فلول – تپه خزانه – تپه مرنجان – هزار سم سمنگان و ده ها حوزهء دیگر را نام برد. که این مجموعه ها ا دوا ر مختلف، از قبل التاریخ آغاز و تاقرن بیستم رادربر میگرفت. باتأسف فراوان طی سالهای ۱۹۹۲- ۱۹۹۵ دست نابکار جنگ قسمیکه درهمه عرصه های اجتماعی – اقتصادی وفرهنگی خسارات جبران ناپذیری به بار آورد موزیم ملی نیز از گزند این حوادث دلخراش مصئون نمانده دزدان و دشمنان فرهنگ این خاک، ازین حالت جنگی استفاده اعظمی نمودند.

موزیم ملی تقریباً هفتاد فیصد آثار ناب و منحصر بفرد خویش را در طول این مدت زمان از دست داد. موزیم ملی نه تنها آثار باستانی خویش را از دست داد بلکه تمامی آثاثیه – تجهیزات – مفروشات – ویترین های نمایشی – اسناد آ رشیفی – البوم ها – کارت ها و تعداد زیادی کتب و بالاخره حریق منزل فوقا نی موزیم ملی درماه می سال ۱۹۹۳ م به اثر اصابت راکت ها و خمپاره ها انجام پذیرفت. دشمنان فرهنگ با آنهم به این ویرانی ها و غارتگری ها بسنده نبوده چنانچه دردورهء سیاه طالبان به این کانون فرهنگی ضربهء دیگری وارد آمد که همانا شکستاندن تعداد بیش از دو هزار مجسمه ها پورتریت های دورهء اسلامی و قبل از اسلام وغیره بود که به شکل بیرحمانه تخریب نمودند.

پس از (۸) ثور (۱۳۷۱) که قدرت دولتی به دسته های به اصطلاح مجاهد ین منتقل گردید، درنتیجه مبارزه دسته های مسلح برای تصرف قدرت دولتی، دولت مرکزی عملأ ازبین رفت وبه چند ین مرکز قدرت ( کابل، شمال، هرا ت، جلا ل آباد، کندهار، بامیان) وشهرکابل به بیش ازده ها حاکمیت تبد یل شد. زیربنای مادی ومعنوی دولت نابود گردید وتقریبأ هشتاد درصد بناهای شهر کابل بخاک یکسان شد. درحالیکه ده ها هزار انسان بیگناه بقتل رسیدند، موج تازه مهاجرت تحصیل یافته ها وکارآزموده های کشور وملیون ها نفر دیگر به خارج آغاز گردید.

این موج خیلی سهمگین کوچ دسته جمعی افغانها که تقریبأ یک دهه ادامه یافت کشور را عملأ ازوجود افراد مجرب وکارآزموده خالی نمود. باتصرف کابل شقاق ونفا ق وچند دستگی بین آ نها نمایا ن ومردم ستمدیده؛ پریشان وکشوربه ویرانه مبدل گردید. خیانت وخودخواهی این جنگ سالا را ن که زاییده تحریکات پشت پرده قد رت های خارجی بود مملکت را بصورت سرزمین ملک الطوایفی درآورده و د رهرگوشه فرماندهی؛ گروهی؛ سردسته و گرد نکشی برای خو یش پوسته وپا تک وزندان وکشتا رگاه سا خته ازاین طریق قدرت وحاکمیت خودرا به نمایش می گذاشت. وبا سقوط کابل در هشت ثور ۱۹۹۲ یکباردیگربه اوج خویش رسید، چورو چپاول دارائی های عامه، از جمله موزیم کابل آغاز یافت.

هر یک از گروه ها هر کدام باالنوبه هرآنچه در دست شان آ مد به یغما بردند وآنرا دربازارهای پاکستان به قیمت ناچیزبفروش رسانیدند. ساختمان موزیم کابل دراثرجنگ های ذات البینی تخریب گردید. حکومت ربانی در ماه می همان سال، هوتل کابل را جهت نگهداری آثار باقیمانده تاریخی برگزید و آنچه را که بیست درصد باقیمانده مجموع آثار تاریخی موزیم کابل محسوب میگردید بدانجا انتقال داد و نگهداری میشد. نیروهای شکست خورده هنگام فراراز کابل درسال ۱۹۹۶، بسیاری ازین آثار ارزشمند را و بخصوص آنچه درزیرزمینی های د افغانستان بانک بود با خود برده و بمرور زمان به خارج انتقال دادند و بفروش رسانیدند. یک صومعة بودائی در گلدره لوگر وجود داشت که آنهم در سال های اخیر آسیب دیده است. منارچکری که در عصرکوشانیان که آئین بودائی در منطقه ترویج گردید، ساخته شد.

این منار استوانه که دارای ۲۰ متر ارتفاع بود، توسط سنگ ها بنا یافته که بطرز خیلی ماهرانه قطع و تراشیده شده بود. این صنعت سنگ تراشی گلدار نامیده میشد. عصر کوشانی ها بخاطر این صنعت شهرت خاصی داشت. در ماه حمل سال ۱۳۷۷ این منار مورد اصابت راکت قرار گرفت و بعدا فروریخت. تعداد زیادی از دلالان پاکستانی با حیله و تذویربه یک تعداد قوماندانان محلی پول دادند و آ نها را تشویق کردند تا بخاطر منفعت شخصی و بدست آوردن پول در بعضی نقاط کشور دست به حفریاتی بزنند.

از جمله از آی خانم، هرات، از نواحی قیصار مربوط ولایت فاریاب، آثار بدست آمده به پول ناچیز خریداری و به پاکستان انتقال داده شد. گفته میشود که در نواحی قیصار یک حمیل بزرگ که دارای دانه های بزرگ از الماس و زمرد به وزن ۴، ۵ پوند بدست آمده است و به پاکستانیها به فروش رسانیده شده است. در قریه للمه ولایت ننگرهار، آثار گرانبهای تاریخی ما توسط بلدوزر ها و تراکتور های پاکستانی به کمک قوماندانان منفعت طلب محلی بیرون کشیده شده و فروخته شد. موزیم ملی ا فغانستان یکی از غنی ترین موزیم ها در سطح منطقه بشمار میرفت که این کانون بزرگ فرهنگی توانست درطول ادوار مختلف هزاران اثر باستانی را حفظ وآنرا بصورت قسمی به نمایش بگذارد. این کانون با عظمت در سال ۱۹۱۹ م درتعمیر باغ بالا گشایش یافت و آثاریکه جمع آوری شده بود مشتمل بود بر مجموعه های تاریخی – اسلحه باب – البسهء زر دوزی خامکدوزی– نسخ خطی وغیره.

درسال ۱۹۲۵ – م این مجموعه به قصر کوتی باغچه ( ارگ) انتقال یافت، قصر کوتی باغچه نسبت ضیقی جای جوابگوی نیازمندی های موزیم نبوده بار دیگر این مجموعه ها درسال ۱۹۳۱ م به تعمیر موجوده واقع دارالامان منتقل گرد ید. ازآنجائیکه حفریات غیر قانونی در ساحات باستانی کشور انجام میگرفت قاچاقچیان دزدانه اثار گرانبهای باستانی را بخارج کشور انتقال میکردند که این پروسه تا سال ۱۹۱۹ م ( ختم جنگ جهانی اول ) ادامه داشت. ولی خوشبختانه درسال ۱۹۲۲ م دولت آنوقت نخستین بار در بخش حفریات علمی قرار دادی بین دولتین افغانستان وفرا نسه عقد نمود که به این ترتیب باساس کاوشهای قانونی مطابق به قرار داد در تعداد گنجینه های فرهنگی و تاریخی موزیم ملی افغانستان فزونی بعمل آمد. موزیم ملی از بدو تأسیس تاسال ۱۹۹۲ – م یکصد هزار قلم آثار باستانی کشور را حفظ وحراست مینمود که این مجموعه ها شامل بود به حوزه های مختلف و ادوار مختلف – که از جمله میتوان از حوزه های سرخ کوتل – ای خانم – بگرام – کاپیسا – هده – مندیگک - طلا تپه شبرغان – فندقستان – بامیان – حوزهء باختر – شترک – پایتاوه – دلبر جین تپهء فلول – تپه خزانه – تپه مرنجان – هزار سم سمنگان و ده ها حوزهء دیگر را نام برد. که این مجموعه ها ا دوا ر مختلف، از قبل التاریخ آغاز و تاقرن بیستم رادربر میگرفت. باتأسف فراوان طی سالهای ۱۹۹۲- ۱۹۹۵ دست نابکار جنگ قسمیکه درهمه عرصه های اجتماعی – اقتصادی وفرهنگی خسارات جبران ناپذیری به بار آورد موزیم ملی نیز از گزند این حوادث دلخراش مصئون نمانده دزدان و دشمنان فرهنگ این خاک، ازین حالت جنگی استفاده اعظمی نمودند. موزیم ملی تقریباً هفتاد فیصد اثار ناب و منحصر بفرد خویش را در طول این مدت زمان از دست داد. موزیم ملی نه تنها آثار باستانی خویش را از دست داد بلکه تمامی آثاثیه – تجهیزات – مفروشات – ویترین های نمایشی – اسناد آ رشیفی – البوم ها – کارت ها و تعداد زیادی کتب و بالاخره حریق منزل فوقا نی موزیم ملی درماه می سال ۱۹۹۳ م به اثر اصابت راکت ها و خمپاره ها انجام پذیرفت. ده ها اثرعاج بگرام كه در ماه اپریل سال ۱۹۹۴ میلادی در ا سلام اباد دیده شده بود وقیمت آن به بیست میلیون پوند برتانوی می رسید.

زمانیكه این عاج ها از پاکستان كشیده شدند، قیمت آن به چهل میلیون پوند بالا برده شد! در پهلوی آثار دیگر نسخه ای از قرآنكریم كه گفته می شد به آ ب طلا نوشته شده بود و در جهان نظیر نداشت نیز دزدیده شده و به قیمت هشتاد هزار كلدا ر در منطقه باجور پاکستان به فروش رسیدند. به تعداد ۳۴ مجسمه كه قیمت آ نها میلیون ها كلدار تخمین زده میشدند و ۱۶ شمشیر عصر مغول ه، شمشیر احمد شاه ابدالی و تفنگچه غازی وزیر اكبرخان و غیره كه ۲۳ میلیون دالر قیمت داشت در یك دكان واقع یكی از زیر زمینی های كوچی بازار پشاور غرض فروش به نمایش گذاشته شده بود. دشمنان فرهنگ با آنهم به این ویرانی ها و غارتگری ها بسنده نبوده چنانچه دردورهء سیاه طالبان به این کانون فرهنگی ضربهء دیگری وارد آمد که همانا شکستاندن تعداد بیش از دو هزار مجسمه ها پورتریت های دورهء اسلامی و قبل از اسلام وغیره بود که به شکل بیرحمانه تخریب نمودند.

کتابخانه پوهنتون کابل

کتابخا مه مرکزی پوهنتون کابل ا زجمله کتا بخا نه های بزرگ کشوربه شما رمیرفت. علا وه ا زکتابخا نه مرکزی پوهنتون فاکولته های چها رده گا نه مختلف آ ن، اکثرآ کتا بخا نه های مستقل داشته که به (۶۲) با ب می رسید. د ررابطه به تعد ا د دقیق ومکمل این کتا ب ها معلوما ت بدسترس قرا ر ندا رد، ولی تعد ا د مجموعی آ ن ا زد ومیلیون جلد بیشترا ست. انستیتوت طب کا بل نیزکتا بخا نه های مشا به داشت که تنها ا زکتا بخا نه مرکزی آ ن به تعد ا د (۵۰۰۰۰) جلد کتاب دزدی وبه آتش کشید ه شده ا ست، علا وه ا زکتا بخا نه مرکزی طب هزا را ن جلد کتا بهای مختلف تحصیلی ومسلکی وعلمی محصلین که به منظورپیشبرد پروگرا مهای د رسی آ نها د راین انستیتوت موجود بود ا زبین برده شده اند. پولیتخنیک کابل نیزدچارهمین سرنوشت شد، کتا بهای موجود د رکتا بخا نه مرکزی آ ن ا کثرآ چورو سرقت شد ند. همچنا ن د روزارت خا نه های خارجه، داخله، امنیت دولتی، امورسرحد ات، تعلیم وتربیه، تحصیلا ت عا لی ومسلکی، عود ت مها جرین. . . که تقریبآ همه آ ن دزدی وچپا ول شد ه ا ند. با وجود اینکه برآورد تعد اد کتا بهای تاراج شده وزارت خا نه های متذ کره کارد شوا ر است ولی به اسا س تخمین دانشمند ان ا زیک میلیون جلد تجاوز می کند.

کتابخانه ارگ

کتابخا نه زیبا ومجهز دربین ساختمان های تاریخی و قشنگ ارگ نیز وجود داشت که از سالهای متمادی به اینطرف تعداد زیاد کتابهای تاریخی، سیاسی، علمی، ادبی و هنری به زبانهای د ری، پشتو، انگلیسی؛ فرانسوی، روسی، آلمانی و . . . وجود داشت. در پهلوی کتاب های چاپی تعداد زیادی نسخه های خطی دری و پشتو نیز موجود بود، نسخه های خطی که با داشتن ا رزش و اهمیت فراوان در خصوص رشد و غنا مندی ادب و فرهنگ کشور تا اکنون موقع چاپ نیافته بودند نیز نگهداری می گردید. در اثر جنگها و برخورد های مسلحانه که در سال ۱۳۷۱ خورشیدی – صورت گرفت و چور و چپاول افراد جنایت پیشه این سرمایه فرهنگی ملی ما نیز به سرنوشت باقی دار و ندار کشور دچار شده به تاراج رفت. بعد از سال ۱۳۷۱- چندین بمباردمان و انفجار در داخل ارگ صورت گرفت و هزاران راکت به آن اصابت نمود که در نتیجه اکثر تاسیسات و ساختمان های آن شدیدآ خساره مند گردیده و کتاب های این کتابخانه نیز به بازار های کباری پشاور بفروش رسید. کتابخانه ارگ از حیث ظرافت و داشتن امکانات وافر دارای ارزش فراوان بود. همچنان این کتابخانه یگانه کتابخانه در سطح کشور بود که نه تنها محققین وطن به منظور تحقیق و ریسرج از آن استفاده به عمل می آوردند بلکه یک منبع و ماخذ معتبر مطالعه برای شخصیت های برجسته سیاسی و حاکمان قدمه اول دولت و حکومت نیز محسوب می گردید.

موسسه کتاب بیهقی

افغا نستا ن ا زنظرطبع ونشرکتا ب ا زبسیاری کشورها عقب مانده بود، ولی طی نیم قرن گذ شته بهبود قابل ملا حظ به چشم می خورد وبا گذ شت هرروزروبه ترقی وانکشا ف بود. به وجود آمد ن سیستم طبع ونشرعصری ونیازمندی های جا معه تاثیربه سزایی د رنشرکتا ب، اخباروجراید داشت. تیرا ژ کتا ب های چاپ شده د رمطابع افغا نستا ن نیزد رسطح پا هین قرارداشته تعدا دی ا زکتا بهای تا ریخی چو ن شا هنامه فردوسی، تاریخ بیهقی، افغا نستان د رمسیرتاریخ …کتابهای هنری وداستانی، ادبی، تعلیمی وسیاسی مخصوصآ بعد ا زسا ل ۱۳۵۹ه. ش - که تیراژ عنوا ن کتا بها ی چا پ شده (۵۰۰- ۱۰۰۰- ۲۰۰۰- و ۵۰۰۰ (جلد می رسید.

کتا بهای تعلیمی وقسمآ سیا سی د راین سا لها معمولآ رایگا ن ویا ا زطریق غرفه های فروش بیهقی به قیمت خیلی نازل بد ست خوانند گا ن قرارمی گرفت وکتابهای دیگرا زطریق گردهمایی ها ی علمی وسیمینا رها ی که د رموار د مختلف تد ویرمی گردید رایگا ن تو زیع میگردید. موسسه کتا ب فروشی بیهقی بزرگترین موسسه طبع ونشروفروش کتا ب د رافغا نستا ن بود این موسسه که قبلآ بنا م موسسه چاپ کتا ب بیهقی د رچوکات ریاست مطابع دولتی فعا لیت داشت د رسا ل ۱۳۵۷ به حیث یک تصدی مستقل تا سیس شد. چون موسسه مذ کو ربحیث یک تصدی مستقل به فعالیت آغازنمود بنآ ر وابط رسمی آ ن با تما م موسسا ت ومنابع داخلی چا پ کتا ب وبعضی ا زمنا بع چاپ کتا ب اتحاد شوروی سابق تامین می گردید که آنها کتب مربوط خویش را غرض فروش به این موسسه ا رسا ل داشته ود راینجا ا زطریق نمایند گی های کتا بفروشی بیهقی د رمقا بل کمیشن معین به فروش رساند ه میشد. موسسه کتا ب فروشی بیهقی قبل ا زسا ل ۱۳۵۷ خورشیدی - تنها درشهرکابل دارای (۲۵) با ب نمایند گی بود.

همچنا ن موسسه متذکره به تعد ا د (۱۸) با ب نمایند گی های خویش را د رولا یت نیزفعا ل نموده بود که ا زین طریق انواع واقسا م مختلف کتا ب را به خوانند گا ن عرضه مینمود. بعد ا زسا ل ۱۳۷۱ تمام این همه نمایند گی ها ا زفعا لیت بازما نده مانند دیگرموسسا ت وادارا ت فرهنگی به تاراج برده شد. آقای >ستا نکزی > یکی ا زمعا ونین وقت موسسه کتا ب فروشی بیهقی به مولف اثری ارزشمند ( خسارات وارده به فرهنگ افغانستا ن) می گوید: ازسال ۱۳۵۷ به اینطرف کم وبیش به تعد ا د ( ۲۵۰۰) عنوا ن کتب مختلف به این تصدی تسلیم دا ده شده و د راوا یل سا ل ۱۳۷۱ درحدود (۱۵۰۰) عنوان کتا ب که تعد ا د مجموعی آ ن تقریبآ به د ومیلیون جلد میرسید د رفروشگا ه های تصدی مذ کور موجود بو د. بتاریخ (۸- ۱۰) ثورسا ل ۱۳۷۱ خورشیدی تقریبآ یک میلیو ن جلد کتا ب ا زنمایند گی های فروش کتب بیهقی کشید ه شد ه وبه بها نه کتب سیا سی طعمه حریق گرد ید ه به خا کسترمبد ل گردید ومتباقی یک میلیو ن جلد کتا ب دیگرطی جنگها وچپا ولها غارت وا زبین برده شد. با تخمین تقریبی ا ر زش ما لی د وملیو ن جلد کتا ب فوق الذ کرد رمی یا بیم که کشو رما د رپهلوی خسا را ت معنوی ا زین نا حیه خسا را ت هنگفت ما لی را نیز متحمل شد ه است. در صورتیکه ارزش مالی فی جلد کتا ب را طورا وسط دو دالر آمریکا یی تخمین نمایم مجموعآ بالغ به چها رمیلیون دالرخواهد شد، تعیین ا رزش معنوی وعلمی آنرا بجا می گذ اریم زیرا محا سبه وسنجش ا رزشهای معنوی با استفاده ا زمعیا رها ومیزانها فوق خارج ا زامکا ن است.

علا وتآ فروشگا ه ها وسا ختما نها ی تصدی نیزشد یدآ خسا ره مند گردیده وعده ازآنها به کلی ا زبین برده شده اند، میز، چوکی، دفا تر، لوازم دفتر داری، وسا یط نقلیه و… همه یکسره ا زبین رفته ا ست. یکی ا زکا رمند ان تصد ی گفته: کم ا زکم د ومیلیون دالر آمریکایی ضرورت ا ست تا فروشگا ه های تصدی مذ کورمجد دآ اعما رووسایل دیگرتخنیکی آ ن تکمیل گر د د. کتا بخا نه حزب وطن وسازما ن جوا نا ن: کتا بخا نه مرکزی حزب وطن ا زجمله بزرگترین کتا بخا نه های کشوربود، این کتابخا نه د رنتیجه مسا عی چند سا له حزب مذ کوربه غنا مندی ا ش افزوده بود. تعد ا د زیاد کتا بها وکلکسیون های اخبارومجلا ت گونا گون دا خلی وخارجی د رآ ن حفا ظت می شد، با آنکه د رین کتا بخا نه اکثرآ کتا بهای دارای مطا لب ومضا مین چا پ شده مطابق ا ندیشه وروند سیا سی حزب مذ کورجمع آوری شده بود (هرکتا بی به یک بارمطا لعه می ارزد) با آنهم تعد ا د فراوا ن کتا بهای علمی، ا دبی، تاریخی وهنری د رآ ن موجود بود که حلقا ت علمی می توانستند ا زآ ن استفا ده نمایند. سا ختما ن فزیکی، وسایل ووسا یط کتا بخا نه که بصورت مجهزوعصری سا خته شده ومصارف زیا دمالی د رآ ن صورت گرفته بو د. این کتا بخانه طی جنگها ی سا ل ۱۳۷۱ با هزارا ن عنوا ن کتا ب، مجلا ت، اخبار، وسایط وسایل ودفا ترمجهزیکسره چور، غارت وا زانظا رنا پدید شد. د رکتابخا نه سازما ن جوا نا ن نیزتعد اد قا بل ملا حظه ی کتا بهای علمی، تاریخی، ا دبی، اخبار، جراید ومجلا ت موجود بود که د راثرجنگهای قد رت طلبا نه سال ۱۳۷۱ ما نند تعمیر کمیته مرکزی سازما ن جوانا ن افغا نستا ن د یگرد رنقشه وجود ندارد. این ا ست خد مت به فرهنگ وتاریخ پرباروطن.

کتابخانه عامه

کتا بخا نه عا مه ا زجمله کتا بخا نه های بسیاربزرگ د رافغا نستا ن بو دکه تا سا ل ۱۳۴۵ خورشیدی – درچوکات وزارت تعلیم وتربیه فعالیت نموده وبعدآ به و زارت اطلا عا ت وکلتورمربوط گردید. این کتا بخا نه طی پروسه فعا لیت های بعد ی خود به تعد ا د (۲۸) با ب نمایند گی د رشهروولسوالی های کا بل تا سیس وافتتاح نمو دکه درمجموع به تعد ا د (۱۰۳۰۹۵) عنوا ن کتب مختلف د رین نمایند گی ها نگهد اری می شد، وبعدآ به تعد ا د(۵۱) با ب نمایند گی ها د رولا یا ت وشهرهای بزر گ کشور نیزایجاد نمود که به تعد ا د (۱۰۴۹۷۱) عنوا ن کتا ب به منظو رمطا لعه د رین نما یند گی ها گذ اشته شده بود. کتا بخا نه عا مه تا سا ل ۱۳۷۱ به تعد ا د(۷۹) با ب کتا بخا نه د رسطح کشو رداشت که به تعدا د (۲۰۸۸۶۶) عنوا ن کتا ب د رآ نها نگهد اری وغرض مطا لعه د رخد مت هموطنا ن ما قر ا ردا ده شد ه بو د. د رسا ل ۱۳۷۱ کتا بخا نه عا مه نیز ما نند سایرمراکزفرهنگی کشورخسارا ت سنگین را متحمل گردید، تقریبآ کلیه بخشها وشعبات کتا بخا نه عا مه ا زبین برده شد واکثر کتا بهای آ ن چورو چپا و ل گردید. به اسا س اخباربی بی سی درآنوقت (رازق برق سرویس پشتو بی بی سی سا ل ۱۳۷۵) به تعد ا د (۶۷۰۰۰ ) عنوا ن کتا ب ا زکتا بخا نه عا مه سرقت شده ا ست، ولی عده ا زمسوولین کتا بخا نه عامه اظهارمیدا رند د رمجموع بیشتر ا زیکصد هزا رعنو ا ن کتا ب ا زکتا بخا نه عا مه سرقت شده ا ست.

علا وه ا زچوروغارت کتا ب؛ خساراتی زیادی به ساختما ن کتا بخا نه های مذ کورکه د رساحات مختلف کشوراعما رگردید ه بود نیزوا رد شده ا ست این سا ختما نها یا بکلی ا زبین رفته ویا قسمآ تخریب گر دیده ا ست. تعمیرمرکزی کتا بخا نه عا مه نیز د راثراصابت راکت شدیدآ خساره مند وهمچنا ن ا زشعبه مجلا ت واخبا ربعضی ا زکلکسیونها ی اخبا ربه سرقت رفته ا ست.

تثبیت اندازه تما م خسارا ت وا رده به کتا بخا نه کاربسا دشوا را ست، مسوولین کتا بخا نه اظهارمی دا رند که بیشترا زهزا رمیلیو ن افغا نی (به پو ل قبلی ) خساره مالی به کتا بخا نه وارد گردیده ا ست. با محا سبه تخمینی تعد ا دیکصد هزا رعنوا ن کتا بهای مختلف موجود د رکتا بخا نه که ممکن بیشترا زین رقم با شد، د رصورتیکه قیمت هرجلد کتا ب را به نرخ روز چهاردالرآمریکا یی تخمین نمایم صرف ا زد رک کتا ب مبلغ چا رصد هزا ردالرخساره به کتابخا نه عا مه وا ردگردیده، وقتی خسا را ت وارده به وسایل، وسایط وسا ختما نها ی آنرا که متجاو زا زپنجصدهزا ردالر ا ست نیزبا آ ن جمع نمایم مجموع خساره وا ر ده ما لی تخمینآ یک میلیو ن دالرکه د رسا ل ۱۳۷۶ معا دل به بیست وچا رهزا رمیلیون افغا نی به نرخ آ ن زما ن بالغ می شد.

گالری ملی

گالری ملی دربرج ثورسا ل ۱۳۶۲خورشیدی افتتا ح شد درمرا سم افتتا حیه گالری به تعد اد (۲۰۰) قلم آثارهنری وتاریخی ا زولایت کندهار، مو زیم کا بل وقصرسلطنتی ا نتقا ل وبه نما یش گذ اشته شده بود. این موسسه د رمنزل غلا م نبی خا ن چرخی واقع آسما یی وات ایجا د وبعدآ به وزارت اطلا عات وکلتورمربوط گردید. با وجود آنکه تعمیر مذکور محل منا سب به منظورنگهداری آثارگالری ملی نبود با آنهم آثا رفوق الذ کرد رآنجا به نمایش گذ اشته شد. گا لری ملی طی فعا لیت خویش با د رنظرداشت پلا ن وبو د جه همه سا له اثرهنرمندا ن معا صرکشو ررا خریدا ری می نمود که طی این پروسه به تعد اد (۵۹۶) قلم آثارنقا شی، مینا تو ری، مجسمه ها وآثارظریفه خریدا ری وبه گا لری ملی تحویل دا ده شده بود. قسمت بیشتر این آثار را اثرهای غلا م محمد میمنه گی، عبد الغفوربرشنا، استاد عبد العزیز، استادغوث الد ین، ا ستاد یو سف کهزاد، ا ستا د عطایی، ا ستا د خیرمحمد یاری، ا ستا د کریم، استاد قربا نعلی عزیزی ودیگرا ن تشکیل می دا د. وقتی افرا د مسلح تما م وسا یل ووسا یط قیمتی وزارت اطلا عا ت وکلتو را زقبیل قالین ه، فرش ه، موترها، باد پکه وکولرها را بغارت بردند حرا س وخطرا زبین رفتن گالری ملی نیزمحسوس شد. سرقت برده شد. افراد مسلح مقیم گالری بتاریخ ۵ ثورسا ل ۱۳۷۲ به تعد اد 3 قلم آثار هنری دیگر را نیزدزیدند ولی ا زجا نب مسوولین وزارت کوچکترین عکس العمل درین مورد صورت نگرفت وبه منظورنگهداری باقی ماند ه آثارها کدا م تصمیم اتخاذ نگردید. بتا ریخ ۱۳ ثورسا ل ۱۳۷۲ به تعدا د ۲۹ قلم آثارهنری ونقاشی توسط محا فظین امنیتی باردیگرنیزربو ده شد وبا قی ما نده آثارنیزبه چنین سرنوشت موا جه گردید.

آرشیف ملی

بعضی وزا رتخا نه ها وموسسا ت دولتی ا زچند ین دهه بد ینسو بمنظورحفظ ونگهدا ری ا سناد مربوط شا ن آ رشیف های د رچوکات ادا رات مربوط تهیه وترتیب دا ده بود ند که به گما ن اغلب آ رشیف وزا رت خا رجه قد یمی ترین آ رشیف با شد. علا وه ازآ رشیف های وزارتخانه وادارا ت دولتی، آ رشیف ملی یکی ا زمهمترین وبا ار زش ترین آ رشیف های کشورا ست. نظریا ت بیا نگر آ ن اند که مفکوره ایجاد آ رشیف ملی درزمان ریا ست جمهوری سردا رمحمد دا وود د رسا ل ۱۳۵۲ به میا ن آ مده ا ست. تعمیرآرشیف ملی درین زما ن مجد دآ اعما رومزین سا خته شد. اساس آ رشیف مذ کور را کتا بخا نه خطی وزارت اطلا عا ت وکلتور تشکیل مید هد که د رماه های اخیردولت سردا رمحمد دا وود به تعمیرجدید آ رشیف انتقا ل وبه همین ترتیب کارتشکیل آ رشیف ملی آغازیافت.

د رخزا ن سا ل ۱۳۶۰ آرشیف ملی توسط ببرک کارمل رسمآ ا فتتاح ونسخه های خطی، ا سنا د تا ریخی، نوشته های خطی، کتا ب های چا پ شده قدیم، عکس های تاریخی، کلکسیونها وشماره های متفرقه مطبوعا ت قد یم وغیره مواد گونا گون جا بجا گردید. همچنا ن انتقا ل نسخه های خطی کتا بخا نه غزنی وکتا بخا نه ظا هرشاه به غنا مندی آرشیف افزود وبه همین گونه یک سلسله اسنا د دیگرا زباقی ولا یات انتقا ل ومقداری هم خریداری وبه آ رشیف تسلیم گرد ید. با گذ شت زما ن هزا را ن نسخه خطی به زبا ن های د ری، پشتو، عربی، ترکی، اویغوری، اردو، سانسکریت وهندی د رآ رشیف جمع آوری وقراراظهارا ت مسوولین مربوط تعدا د مجموعی اسناد فو ق الذ کر بیشترا زده هزا رنسخه میرسید. بعضی ا زین نسخه ها ا زنظرهنرخط ومینا توری ا زجمله آثاربا ا رزش وعا لی به شمارمی رود. دوجلد کتاب نسخه خطی طی دهه شصت توسط ادا ره آرشیف ملی به چا پ رسید که نسخه های خطی آ رشیف د رآ ن معرفی شده بود، به همین ترتیب طی این مد ت برای آ رشیف ملی قا نو ن نیز سا خته شد. خوشبختا نه که د ر دورا ن حکو مت تنظیمی به تنا سب مراکزفرهنگی دیگربه آ رشیف ملی خسارات فراوا ن وا رد نگردیده با وجودآ نکه طی این مدت چند ین بارمورد حملا ت چپا ولگرانه د زدا ن قرا رگرفته ولی چپا ولگران بطورگسترده نتوانستند د ست برد بزنند. بعضی ا زآثا رآ رشیف نسبت عد م امکا نا ت تخنیکی وکمبودوسایل خساره مند شده وکمی سرقت نیزممکن شده با شد. مشکلا ت وکمبود های تخنیکی آرشیف ملی تا برج سرطان سا ل ۱۳۸۰ برطرف نگردیده بود ونه امکا نا ت ووسایل به منظور حفظ ونگهداری آثار.

برج ها و منارهای تاریخی

کشور مرد خیز و حماسه آفرین ما د رطو ل تا ریخ مورد تجا وزبیگا نه ها ومعا مله گری های عقب پرده قرارگرفته به استقلا ل ملی، تما میت ا رضی وحا کمیت مرد می آ ن خد شه وا رد کرد ه ا ند ولی فرزند ان دلیر آ ن هربا رپوزد شمن را بخا ک ما لید ه ومتجا وزین را د رس عبرت دا ده اند، بخا طرقد ردانی وگرامی دا شت استقلا ل وغازیا ن، مرد م آزاد ه ما با اعما رمنا رها وبرج های تاریخی یا د آنا نرا عزیز دا شته اند. سا ختا رسرنوشت خو ن آ لود ه کشو رما چنین ا ست، بیگا نه ها به بها نه مختلف ویا زورآ زمایی با آنها ا سب های شا نرا ازمزرعه سرسبزاین سرزمین عبو ردا ده آرا مش وسکو ن کرسی قد رت مرد م ما را قربا نی اغرا ض خود خواها نه، خو دپرستا نه وهوسرانیهای خویش نموده وهیچگا ه ما را راحت نگذ اشته اند که د رنتیجه همین بحرانا ت، ثروت های ما دی ومعنوی کشو رما تا سرحد نا بو دی رسیده ا ست. فا جعه وبید ا دگری د رکشو رما با د هه ا ول برج ثورسا ل ۱۳۷۱ خورشیدی – آغازود رجریا ن وزش این طوفا ن خونین وتبا ه کن تعد ا د زیا دا زآثا رتا ریخی ا زبین رفت، درین حوا دث فلا کت با ر برجها ومنا رها یا به طورکا مل ویا نیمه ا زبین برد ه شد ند. مناریکه د رچها ررا هی پل محمود خا ن بنا م برج سا عت شهرت داشت د رقد م ا ول مورد ضربات سلا حهای ثقیل وتوپخا نه قر ا رگرفت ونیمه تخریب شد که بعد ها به کلی روی زمین هموا رگرد ید. منارمبا رزنا مور راه استقلا ل ( عبد الوکیل خا ن نورستا نی ) که د رسه را ه دهمزنگ ود رمقا بل ریا ست ترافیک موقعیت داشت، منا رمذ کور که بصو رت خیلی زیبا ا زسنگ مرمرسا خته شد ه بود با اند وه فرا وا ن د رجنگ های قد رت ا زچند طرف مورد خشم وغضب را کت های تشنگا ن قد رت و دشمنا ن ملت قرا رگرفته وهنوزنیزنقش زنجیروسا یط زرهد ارد رخرا به های آ ن با قی ما ند ا ست. د رگوشه شرقی با غ وحش کا بل منا ریا د گا ری قهرما نا ن وشهید ا ن ا ستقلا ل کشو ر موقعیت دا شت که نا مهای غازیا ن وشهید ا ن د رآ ن تحریرگرد یده بود، منا ر فو ق الذ کرقسمآ خسا ره مند وزخم های اصا بت مرمی سلا ح خفیف روی بد ن آ ن باقی ماند ه است. منا ریادگاری سنا توریم کا بل د رمقا بل د روا زه شما لی پوهنتو ن کا بل به شکل بسیا رزیبا جلوه گربود. د رسا ل (۱۳۱۰ – ۱۳۱۲( خورشید ی – برای اولین بارشفا خا نه توبرکلو زبه منظو رجلو گیری ا زا ین مرض تا سیس گرد ید ه واین منا ریا د گا رهما ن شفا خا نه ا ست که با دیزاین وساختما ن خیلی جا لب ا زسنگ مرمراعما رگرد یده بو د. منار مذ کو ربا تا سف که د ست خور ده وبعضی ا زسنگ های آ ن ا زمحل اصلی تغیرومور د اصابت مرمی نیزقر ارگرفته ا ست.

مقبره نا بغه بزرگ شرق ومتفکر دا نا سید جما ل الد ین افغا ن د رقلب پوهنتو ن کابل واقع است که منارزیبا ی برفرا زآن اعما رگردید ه بو د، با اند وه فرا وا ن که هزا را ن مرمی ثقیل وخفیف برمنا رومقبره سید ا فغا ن اصا بت واین آ رامگا ه چو ن قلب شهریا ن بی دفا ع کا بل غا رغا روخساره شد ید به آ ن وارد کرد ه ا ند. زما نیکه دا خل پوهنتو ن شده غرض بازدید ودعا به مزا رسید سربزنیم با دید ن این همه جفا د رحق دانشگا ه کا بل ومقبر، اشک ازچشما ن هربا زدید کند ه میریزد وبه عا ملین این جنا یت نفرین می کند. منا رپیروزی قهرما نا نه مرد م افغا نستا ن ( فتح میو ند ) به شکل بسیا رزیبا وا سا سی د رقسمت چوک جا ده میو ند کا بل اعما رو دربخش تحتا نی منا ر این ( لندی یا تک بیتی به زبا ن پشتو) مشهورکه توسط ملا لی ز ن نا مو رافغان وقهرما ن پرافتخا ر میو ند گفته شد ه ا ست تحریر یا فته بو د که:

که په میو ند کی شهید نه شو ی خدایژولا لیه بی ننگی ته دی سا تینه

این منار نیزد رجریان جنگ مورد ضربات توپ وتا نک واقع شده که دیگرد رنقشه آ ثارش نیست. تنها جای آن روی زمین به نظرمی رسد که بیانگروحشت وفا جعه بزرگ گذ شته وبا زگوکنند ه جنایت انسا نهای وحشی وقا تل ا ست. به همین ترتیب برجها ومنا رهای تا ریخی که طی ادوار مختلف تاریخ در مراکز بعضی ا ز ولا یا ت کشور و محلا ت د یگر اعمار گردیده بو د نیزبطو رمکمل ویا قسمآ تخریب گرد یده ا ند که میتوان از منار آزادی د ر پغما ن ( طا ق ظفر) د روا زه تا ریخی لشکرگا ه ومنا رجام هرات که ا زآثا ربا ستا نی به شما رمی ر و د؛ یا د نمایم. منا رجا م هرات که دارای ۶۸ مترا رتفا ع بو ده وتوسط یو نسکو د رلست آثا رمشهو رجها ن شا مل گرد ید ه ا ست.

اکادمی علوم

اکادمی علوم د رسال ۱۳۵۷ از بخش های پشتوتولنه؛ انجمن تاریخ؛ مرکزتحقیقات بین المللی پشتووانجمن دایرة المعارف د رچوکات شورای وزیرا ن آن وقت تشکیل شد. درترکیب اکادمی علو م اکاد میسین، کاند ید اکا دمیسین واعضای افتخاری شامل بود. اکاد می علو م دارای رتبه های چها رگا نه ذ یل میبا شد: - معاون محقق - محقق - معا ون سرمحقق - سرمحقق پژوهش های علمی د ر رشته های مختلف علوم؛ پیش برد تحقیقا ت طویل المد ت علمی به منظور تقویت اقتصاد ملی وغنای فرهنگی و ارزیا بی منا بع آ ب، خاک؛ حرارت؛ انرژی؛موا د خام و غیرمنابع طبیعی؛ تعیین ذخایروجستجوی راه های موثربرای استفاده ا زآنها؛ جستجوی راه ها وامکانا ت به منظوراستفاده ا زد ست آوردها وپیشرفت های جد ید علمی؛ تخنیکی د راقتصاد کشور؛ رشد اقتصادی واجتماعی وتهیه؛ ترتیب وتحقق پلا نهای درازمد ت وکوتاه مد ت؛ سهمگیری د رجهت تقویه وحمایه بنیاد های اقتصادی وفرهنگی د رپرتواهداف عالی وانسانی؛ ا رتقای سطح دانش وعلم د رافغا نستا ن؛ تعیین ورهبری تحقیقا ت علمی د ربخش های مختلف علم و. . . اکا دمی علوم غرض برآورده شد ن اهداف فوق الذکرتلا شهای موفقانه وپیگیر به خرچ دا ده و تعدا د زیاد محققین و دانشمندا ن را به سطح کشور تربیه نموده است. اکادمی علو م د رسا حه علوم بشری به شمول تحریر کتا بها ورسا له ها (۲۶۵) پروژه علمی را الی سا ل ۱۳۷۱ اکما ل نموده ا ست؛ ده ها گرد هما یی وسیمینار های علمی خورد وبزرگ وده ها عنوا ن کتاب تحقیقی؛ تاریخی وادبی که تعدا د مجموعی آن به صد ها هزارجلد میرسید به بهترین شکل چاپ وبه نشررسا نده ا ست. اکادمی علوم سهم بارزی د رسطح کشورد رغنا مندی فرهنگ ما ادا نموده ا ست. اکادمی علوم بیش ا زده سمینار وگرد همایی بین المللی تدویرنموده که ا زجمله سمینا رراجع به کوشانیا ن؛ دهمین سالگرد بین المللی تحقیقات پشتو؛ ابوعلی سینا بلخی؛ خوشحا ل خا ن ختک؛ امیرکروروناصرخسروقابل یا د آوری است. باحوادث خونبارسا ل ۱۳۷۱ خسارات فراوان وسنگینی به ساختمان های این ا داره وارد وا زجمله ساختما ن مرکزبین المللی زبا ن پشتو؛ دفترزبان وادبیات پشتو؛ مجله کابل وتعد ادی ا زادارات دیگربه قرارگاه نظامی تبد یل گردیدند ا زکتاب های کتا بخا نه آن بحیث مواد سوخت استفاده نموده وزمانیکه ذخیره کتا بها به پا یا ن رسید نیروهای فا تح (!) به کند ن وحریق کلکین ود روا زه های عمارت آغازنمودند که تعداد ا زدا نشمندا ن با دیدن چنین حالت وحشت وبربریت به تکالیف گونا گون وبخصوص تکلیف قلبی دچارگردید ند که ا زجمله می توا ن ازسرمحقق دو ست شینواری نا م برد. جاه طلبی وامراض سا د یستی تعداد ا زرهبرا ن وفرماند هان نیروهای مقا ومت تنها اهرم مصیبت باربودکه استعمارمی توا نست درین راه ا زآن بهره برداری نماید. باتصرف کابل شقاق ونفا ق وچند دستگی بین آ نها نمایا ن ومردم ستمدیده؛ پریشان وکشوربه ویرانه مبدل گردید. خیانت وخودخواهی این سپاه سالا را ن که زاییده تحریکات پشت پرده قد رت های خارجی بود مملکت را بصورت سرزمین ملک الطوایفی درآورده و د رهرگوشه فرماندهی؛ گروهی؛ سردسته وگرد نکشی برای خو یش پوسته وپا تک وزندان وکشتا رگاه سا خته ازاین طریق قدرت وحاکمیت خودرا به نمایش می گذاشت.

اتحادیه نویسندگان

اتحادیه نویسندگا ن به مثابه یک سازمان اجتماعی د رسال ۱۳۵۹خورشیدی تاسیس ود رتشکیل دولت گنجانیده شد. این اتحادیه تاسال هفتادویک موفق به برگزاری بیش ا زصد گردهمایی خوردوبزرگ علمی وادبی شده وتوانست دفاترونماینده گی های درولایات وشهرهای بزرگ کشورایجاد نماید. اتحادیه نویسندگا ن طی دوازده سا ل فعالیت پربارخویش مجموعآ (۱۵۰)عنوا ن کتاب علمی، ادبی، تاریخی وهنری رابه زبان های د ری وپشتو به چاپ رسانیده ونیزمجله ژوندون وبعدها قلم را دراوقات معین به سطح بالا به زبانهای پشتوود ری به نشربرساند. تعدا د مجموعی آثارمنتشرشده ا زجانب اتحادیه نویسندگا ن افغا نستا ن تقریبآ به ( ۲۵۰۰۰۰) میرسید که ا زجمله به تعد اد (۱۵۰۰۰۰) جلد آن د رکتا بخانه ها وکتا ب فروشی های آ ن نگهداری می شد که د ر جنگهای ثورسال ۱۳۷۱ در کابل تمام این کتابها چوروچپا ول ویا طعمه آتش گردید.

اتحادیه نویسندگا ن علاوه ا زکتابهای چاپ شده صا حب کتا بخانه بسیارمجهزدیگری نیزبودکه درمقراین اتحادیه اعماروساخته شده بود، د رمجموع د رحدود ۳۰۰۰ عنوان کتب بسیارمفید وحایزاهمیت علمی، ا دبی، تاریخی، سیاسی وهنری که به زبانهای مختلف داخلی وخارجی تحریروتالیف گردیده بود د رآنجا موجود بود واین کتابخانه مانند سایرادارات وموسسات تولیدی وفرهنگی چوروچپاول وبه تاراج برده شد. تعیین خسارات این کتابخا نه کارمشکل ا ست ولی اگرارزش مالی هرجلد کتاب را (۲) دالرآمریکایی تخمین کنیم، مصارف مالی تعداد (۱۵۰۰۰۰) جلدکتاب ا زبین رفته تحویلخانه ها ومحلا ت نگهداری کتب اتحادیه نویسند گا ن افغا نستان به مبلغ (۳۰۰۰۰۰)دالربالغ می گردد. همچنان اگرمصارف و ا رزش مالی تعداد (۳۰۰۰) عنوان کتب مختلف در کتابخا نه اتحادیه نویسند گا ن راباوسایل دست داشته دیگرآ ن فی جلد کتاب (۸) دالر تخمین نمایم قیمت مجموعی آ ن به (۳۴۰۰۰) دالرخواهد رسید. همچنا ن خسارات شدید به ساختمان اتحادیه نیزوارد گردیده که اعمارمجدد ویا ترمیم اساسی آ ن نیازبه صد ها هزا ردالردارد.

كارخانجات جنگلك

یکی از دردناكترین ویرانی های كابل نابودی مكمل كارخانجات جنگلك است. دهها تعمیر كوچك و بزرگ سوراخ سوراخ و صدها موتر و وسایل فلزی تكه تكه شده اند. از ماشین های خورد و بزرگ كه تعداد شان به ده ها پایه می رسید كوچكترین اثری نمانده است. وقتی در صحن آن قدم می گذاری نقش انگشتان هلاكو و چنگیز را بر در و دیوار آن می بینی. جنگ سالاران هیچ شرمی ازین همه گناهی ندارند كه در حق مردم روا داشته اند. اگر اینان مرتكب هیچ ویرانی دیگری نمی شدند و صرف جنگلك را به این روز می انداختند بازهم سزاوار محاكمه بودند. آنان از «قهرمانی» های خود یاد كرده و خود را مستحق حاكمیت و «غمخواران» مردم می‌نامند. بیانات یكی ازین دستور دهندگان در مجلس به اصطلاح «حل وعقد» كه «ما كابل را ویران كرده خاك آن را به توبره كشیده‌ایم و اگر كدام دیواری باقیمانده باشد كلنگ را گرفته آنرا هم ویران می‌كنیم» ‌در كارخانجات جنگلك مصداق واقعی خود را پیدا كرده است. این ویرانگران تاریخ اگر در تمام زمینه ها تزویر، دروغ و دورویی داشته اند این بیان صادقانه ترین اعتراف شان بوده است. نیاز محمد «حامز» معین اداری كارخانجات جنگلك چنین توضیح می دهد: كارخانجات جنگلك در سال ۱۳۳۳ توسط آلمان بخاطر ساختن پرزه جات فابریكه نساجی گلبهار بوجود آمد. در ۱۳۳۹ به شركت سهامی مبدل و در سال ۱۳۵۹ دوباره دولتی شد. در ۱۳۷۲ غارتگران حرفوی آنرا به این روز انداختند. حزب اسلامی گلبدین، وحدت و جنبش درین منطقه حضور داشتند. در ۱۳۷۴ وقتی درگیری ها فروكش كرد به همت كارگران و انجنیران فابریكه توانستیم بخشهایی از آن را دوباره احیا نماییم.

جنگلك در اوج فعالیت خود ۹۰ پایه ماشین، ۱۸۰۰ نفر كارگر و ۹ بخش تولیدی داشت. ضمناً كورس هایی را جهت آموزش كارگران همیشه بر پا می كرد. حال كه خصوصی سازی سیاست اقتصادی دولت است، جنگلك هم بزودی به بخش خصوصی فروخته خواهد شد. ازین ناحیه كاركنان و كارگران كارخانه بشدت نگرانند زیرا بعد از فروش، بیكاری عده‌ی زیادی از آنان را تهدید خواهد كرد. ما طرحی داریم كه بشكل سهامی با بخش خصوصی بمانیم. چیزی كه هنوز معلوم نیست مورد قبول قرار میگیرد یا خیر. متشبثین خصوصی باید تمامی تكنولوژی و ضمایم آنرا از نو بسازند چون فقط ساحه و تعمیر های سوراخ سوراخ و غلتیده‌ی آن باقی مانده است. تنظیم های درگیر ماشین های سبك را مكمل و ماشین های بزرگ را با اره توته توته كرده به پاكستان بردند. اكسیجن كه یكی از ضروریات جدی كشور بود درین كارخانه بقدر كافی تولید می‌شد. حال تمام این گاز از پاكستان وارد می‌شود. همچنان در بخش های فلزكاری و ریخته گری، ما تمام فرمایشات بخشهای خصوصی و دولتی را بر آورده می‌ساختیم درحالیكه اكنون پاكستان تهیه كننده این همه ضروریات ماست. بخوبی روشن است كه پاكستان از ویرانی افغانستان چه منافعی را پیش بینی كرده بود. معاون تولیدی كارخانجات جنگلك كه از انجنیران ماهر كشور می باشد توضیح می دارد: حال سه بخش خرادی، ساختمان فلز و ریخته گری با ۲۳۷ نفر كارگر و پرسونل در جنگلك بكار اشتغال دارند كه معاش آنان از عاید همین تصدی پرداخته می‌شود. ماشین های ریخته گری و ذوب فلز كه تماماً برقی و از كار آیی خوبی برخوردار بودند با آهن های ضمایم آن بوسیله‌ی تنظیم ها به پاكستان برد ه شد. ما ماشین ذوب چدن از كار افتاده‌ی داشتیم كه توته توته شده و تا گلباغ انتقال یافته بود. این توته ها را كارگران بوسیله خرگادی دوباره جمع و وصل نموده حال از آن جهت ذوب و ریخته گری استفاده می‌كنیم كه با كُوكس كار می كند.

محمد هاشم كارگر ۶۲ ساله در بخش خرادی كه عمرش را بپای ماشین در چند فابریكه گذرانده با عصبانیت می گوید: «تمام این ماشین ها را گلبدین بیدین دزدی كرد و به پاكستان برد و از چار طرف در و دیوارش را چنان كوفتند كه جایی سالم باقی نماند. ما درینجا از كوچكترین امكاناتی برخوردار نیستیم. ۲۶۰۰ افغانی معاش دارم، ‌شهر بدست جنگ سالاران است هر طور دل شان بخواهد نرخ را تعیین می‌كنند. آینده ما هم ناروشن است كه بخش خصوصی با ما چه برخورد خواهد كرد. ما درین بخش سنگ های اوزان متریك را ریخته گری كرده بعد خرادی میكنیم. این كارخانجات در منطقه نام داشت حال بجز چند دیوار سوراخ شده چیز دیگری از آن باقی نمانده. » عبدالمنان كارگر بخـش ساختـمان فلز می گوید: من یك كارگر فنی هستم و ۲۲ سال است كه به پای ماشین كار می‌كنم. در گذشته ما از در و پنجره تا چوكی، میز، الماری، چپركت و دهها تولید دیگر داشتیم. فرمایشات بخش های خصوصی و دولتی را برآورده می‌ساختیم. حال چون امكانات تخنیكی و پولی نداریم صرف میز، چوكی و دروازه می‌سازیم. ما كوچكترین وسیله‌ای جهت انتقال نداریم. نان چاشت نداریم. ۲۴۰۰ افغانی مشكل ما را حل كرده نمی‌تواند چون كار دیگری نیست مجبور هستیم با همین مقدار پول بسازیم. اگر بخش خصوصی این كارخانه ها را گرفت معلوم نیست سرنوشت ما چه خواهد شد؟ تا حال قانونی برای كار و كارگر وجود ندارد. ما اتحادیه‌ای داریم كه آقای پوپل در راس آن قرار دارد. او شخص خوبی است و به مشكلات ما رسیدگی می‌كند. ما كلینیكی هم داریم كه در مواقع ضرورت می‌تواند زخم های كوچك ما را تداوی نماید. دولت هیچ گونه سرمایه گذاری موثر برین فابریكه نكرده است، فقط یكبار در سال ۱۳۷۴ مبلغ ۲۰۰ لک افغانی امتیاز داده كه بسیار ناچیز بود. انجنیران و كارگران جنگلك معتقد اند كه در چپاول این كارخانجات پاكستان و مزدوران داخلی آن دخیل بوده و سیاست این كشور نابود كردن تمامی دارایی ها و ضعیف و ناتوان كردن ما بوده است. فعلاً همان بخشهای تولیدی بازار داخلی را كه قبلاً جنگلك تامین میكرد تماماً از طریق پاكستان مرفوع می‌گردند. سیاست پاكستان نه تنها از بین بردن آثار فرهنگی مثل بت های بامیان و دیگر یادگار های فرهنگی ما بوده كه از لحاظ اقتصادی بخصوص تكنولوژی هم می‌خواسته تا افغانستان را ضعیف و ناتوان سازد. تعدادی از كارگران جنگلك در جنگهای خاینانه‌ی تنظیمی به شهادت رسیده اند و تعدادی هم در اثر غیرفعال شدن بخشهای دیگر فابریكه بیكار مانده اند. ماشین های كارخانه جنگلك فروخته شد و از بین رفت ولی ننگ ابدی آن داغی بر جبین جنگ سالاران باقی ماند.

جنگسالاران قاتل با استخراج، قاچاق وفروشی سنگهای قیمتی مانند لعل ولاجورد بدخشان و زمرد پجشیر و سایر احجار کریمه بیست وپنج سال شد که بی شرمانه وخبیثانه به این دزدی خویش ادامه میدهند. اینها با قاچاق لاجورد و زمرد به سرمایه هنگفت دست یافتند. اما از آنجایی که هنوز هم هزاران مشکل از فقر اقتصادی تا گرسنگی، تهیدستی، خشکسالی، آوارگی و مهاجرت های درونمرزی و بیرونمرزی موج فزاینده داشته و رنجهای بیکران مردم همچنان ادامه دارد، با تاسف مردم مجال آن را به این زودی نخواهند یافت تا قاچا قبران اموال عامه ومخصوصاً رهزنان و چپاولگران آثارقیمتی و معادن کشور را به استنطاق بکشند و از آنها حساب بگیرند. اکنون از یکطرف با سو استفاده از شرایط جنگ و دشواری های جاری مملکت و از سوی دیگر با استناد بر اینکه در افغانستان هنوز نیز دولت مرکزی و مسلط بر اوضاع سراسری وجود ندارد، آنها باز هم به همان اشتهای سابقه دارایی عامه را مانند گذ شته حیف و میل نموده و به حسابهای جاری و پس انداز در بانکهای شرق و غرب افزودند.

تعدادی ازمقامات بلند پایه کنونی نمایند گی فروش این سرمایه ملی را تا چند قبل درکشورهای غربی بعهده داشته وبا استقراردولت کرزی بادیده درایی وبی حیایی صاحب کرسی ومقام گردیدند. وهنوزکه هنوزاست اینها با فکرآرام به این وظیفه ننگین یعنی دزدی وقاچاق سرمایه ملی ادامه میدهند. دکتر رنگین دادفر سپنتا مشاور قبلی کرزی وفعلآ وزیرخارجه درمزار میر غلام محمد غبار و عبدالرحمن محمودی، از سنگ فروش‌ها سخن گفت که مطمینا منظور ایشان شورای نظار بود که به هدایت احمد شاه مسعود، معادن لعل، لاجورد و زمرد را به تاراج بردند و فروختند. او در ادامه حرف‌هایش گفت ما به عبدالرحمن محمودی و غبار باید قهرمان ملی بگوییم نه به آن کسی ما را کشتند. مواد مخد ره مواد مخد ره مخوف تر از سلاح كشتار جمعی، سلاحی در افغانستان تولید انبوه می شود كه در پایان قرن بیست در آمد حاصل از آن بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد دالر تخمین زده می شد.

وقایع مهم دوران حکومت تنظیمی

۲۸ جون ۹۲تکیه بر اریکه قدرت.

۴ جولای ۹۲ حملات راکتی گلبدین همه روزه ادامه یا فت. در روز نخست یک راکت در ایستگاه بس در نزدیکی وزا رت داخله اصابت کرد که ۵۰ کشته بجای گذاشت.

۶ جولای ۹۲ فرید که از طرف گلبد ین بحیث صدر ا عظم تعیین گردیده بود وارد کابل شد.

۱۹ جولای ۹۲ جنگ شدیدی بین قوای دولتی و حزب وحد ت صورت گرفت که بسیار خونین گزارش شد و تعداد زیادی کشته و زخمی گردیدند.

۲ اگست ۹۲ نجیب الله مجددی به علت آ نچه وی آ نرا مداخلة بی مورد مسعود در امور وزارتخانة مربوطه اش خوانداز پست وزارت ا ستعفا داد. همچنان مولوی یونس خا لص به علت اینکه ربانی حزب وحد ت را در شورای رهبری جا داد و آ نرا خلاف موافقتنامه های قبلی خوانده ا ستعفا داد.

۱۰ اګست ۹۲ بدترین و شدید ترین حملات راکتی گلبد ین بر شهر کابل صورت گرفت که با عث تلفات بیشتر از یکهزار نفر اهالی ملکی گردید و خسارات مالی زیاد بار آ ورد. همه روزه بین گروهای متعدد بخصوص با گلبد ین آ تش بس به امضا میرسید ولی سا عت بعد نقض شده شهر مورد هجوم راکت قرار میگرفت.

۱۸ سپتمبر ۹۲ ربانی سیاف نبی محمدی و گلبدین موافقه می نمایند که قبل از ۲۸ اکتوبر یعنی قبل از ختم معیاد حکومت عبوری یک شورا تشکیل گردد. این شورا می باید حکومت بعدی را تعیین نماید.

۱۸ اکتوبر ۹۲ گلبد ین خالص و سیا ف بار دیگر با نمایندة ربانی و مولوی محمد نبی محمدی ملاقات نمودند تا در مورد تشکیل شورای حل و عقد بحث نمایند.

منبع ومستندات: کابل ازدولت اسلامی تاجمهوری اسلامی سایت اصالت،

۲۴ اکتوبر ۹۲ شورای رهبری تحت ریا ست ربانی تشکیل جلسه داده و در زمینة اجراتی بحث نمودند که با اساس آ ن راه برای تشکیل شورای حل و عقد باز گردید تا این شورا بتواند رئیس جمهور را برای مدت ۱۸ ماه انتخاب نماید.

۱۲ دسمبر ۹۲ جلسه حل و عقد دائر شده نتوانست. ربانی اعلان نمود که تا زمان تعیین رئیس جمهور وی به این وظیفه ادامه میدهد. با لاخره جلسه حل و عقد در کابل دائر شد تا رئیس جمهور انتخاب نما یند. بسیاری از گروپهای مجاهدین با آ ن مقاطعه کردند زیرا معتقد بودند که ربانی بسیاری از ا عضای شورا را خریده است تا برایش رای بدهند. حزب وحد ت و گلبد ین تهدید نمودند که اگر ربانی بار دیگر تعیین گردد به جنگ با وی ادامه خواهند داد. گلبد دین خواهان فسخ تشکیل شورا گردید و تهدید نمود که در صورت عدم پذیرش خواست وی به جنگ ادامه خواهد دا د. در اثر حملات راکتی کا بل به ویرانه تبدیل گردیدو هزاران نفر شهید مجروح و مهاجر گردیدند.

توجه!

کاپی و نقل مطالب از «اصالت» صرف با ذکر منبع و نام «اصالت» مجاز است

کلیه ی حقوق بر اساس قوانین کپی رایت محفوظ و متعلق به «اصالت» می باشد