سه شنبه، ۱۲ اکتوبر ۲۰۱۰
سلیمان کبیر نوری
* * *
کاربرد ابزاری غرب از بنیادگرایی
و عشقورزی دولتمردان افغانستان به طالبان بنیادگرا
تاریخ ارسال به «اصالت»:
Tue, October 12, 2010 09:36
طوریکه میدانیم بعد از جنگ دوم جهانی، دول استعماری نی تنها دیگر نتوانستند تا به حفظ مستعمرات خویش ادامه دهند، بل رشد و کارزار تشدید پیکار و مبارزه ی داغ نهضت های آزادی خواهی بوسیله جنبش های رهایی بخش ملی، بخاطر حصول استقلال شان؛ بر ضد کشور های استعمارگر که طی قرون متمادی توانسته بودند به غارتگری، ظلم و استبدار بیشرمانه و غیر انسانی بپردازند، به تسلط شان پایان داد.
با ایجاد کمپ سوسیالیزم که در رویارویی با امپریالیزم قرار گرفته بود، اردوگاه سوسیالیزم به حیث مدافع و حامی کشورهای در بند کشیده محسوب میگردید.
با در نظر داشت دگرگونی ها و تغییرات شگرف در ژرفنای سیاست های جهانی، که آبستن یک سری از تحولات بنیادی را در یک بستر نو زندگی نوین برای انسان مظلوم و تازه از غل و زنجیر و بند رهایی یافته، نوید میداد، امپریالیزم جهانی که در جریان جنگ سرد، در تمامی کتب، رسالات و شعار های مترقی بمثابه جهانخوار از آن نام برده میشد (که ما همه امروز شاهدان عینی جنایات سنگین و خونخواری های آشکار آن با تمام حیله و نیرنگ، مکر و فریبکاری، در کشور خود مان میباشیم و تاریخ وطن ما رویداد های خونبار این دوران را که بصورت غیر انسانی - اخلاقی تحت نام تامین امنیت و اعتلای عدالت – دموکراسی، و مبارزه بر ضد تروریزم و بنیادگرایی؛ بصورت بسیار مفتضحانه یکجا با عابدان محلی شان؛ با نوشت از خونپاک هزاران هموطنم، در دل خود حک میکند)، به باز نگری سیاست های کهنه و ناکارآمد هنجار های از هم پوسیده ی استعماری خود پرداخته، تا توانسته باشد با سیاست نوین و مدرن به غارتگری ادامه دهد، و بدون تهاجم و لشکر کشی به تدوین و تکوین تیوری «نیو کلونیالیزم» و بعداً «نیوگلوبالیزم» عمل نماید که چنان هم کرد. در کشور های زیادی حکومات دست نشانده را به قدرت رسانیده، منابع و داشته های آن را تاراج و غارت کرده و از جان ملتش خون مکیده است.
بعد از فروپاشی اردوگاه سوسیالیزم که پیامد این شکست، که شکست نظام سوسیالیستی در بطن نظام سوسیالیستی بود را، فقط و فقط میتوان در انبوهی از تخطی ها و انحرافات رهبران خود کامه و تکرو حزب کمونیست اتحاد شوروی (عدول و تخطی های صریح از اصول مرامی مارکسیزم – لینینیزم) در سیاست گذاری های فرایند سیاسی – اقتصادی و اجتماعی سیستم میتوان دریافت. و بذر این فرود و شکست ها از دوران حاکمیت دکتاتوری مارشال ستالین آغاز شده، گرباچوف و یلتسین آخرین میخ را بر تابوت این حاکمیت کوفتند. و امپریالیزم با نوکران، این شکست را به حیث بزرگترین جشن پیروزی قرن به تجلیل گرفتند.
اکنون جهان به جولانگاه تاخت وتاز خودکامگان امپریالیزم جهانی تبدیل شده که میتوانند بدون هیچگونه مانعی با بهانه گیری ها، ملت ها را به خاک و خون بکشند و بازهم اهداف سیاسی، اقتصادی- ملیتاریستی خویش را تحقق بخشند.
گزینش رشد و توسعه ی بنیاد گرایی واستفاده از تروریزم به حیث یک ابزار سیاسی که در جریان جنگ سرد (به ویژه در سالها 1980) بخاطر رسیدن به اهداف سیاسی جنگ منشان مرکز کانون توطیه های جهانی، در پاکستان مراکز آن ایجاد و به کار آغاز کرد، امروز بمثابه سلاح موثر در کشور های اسلامی و بالخصوص افغانستان رونق بیشتری یافته و بصورت بسیار سازمان یافته بطرف آسیای میانه در حالت توسعه و گسترش میباشد. دیگر این شبکه های تروریستی و بنیادگرایی با نامهای مختلف سرگرم کارزار وسیع پیشبرد و تحقق اهداف مهم جیوپولیتیک- جیو استراتیژیک اقتصادی این کشور ها اند.
گروهک "طالبان" که یکی ازین شبکه ها اند، کاربرد بیشتری را در بستر داغ تقابل کشور های منطقه و فرامنطقوی دارا بوده، و امروز این شبکه در زد و بند های منطقوی و بین المللی جایگاه ویژه ی را احراز نموده است.
در سال ۲۰۰۱، بعد از حادثه ی یازدهم سپتامبر، به آنها نام گروپ های تروریستی "طالبان- القاعده" گذاشته شد تا با فریب ذهنیت عامه جهان، زمینه برای لشکر کشی و حضور موجه و به اصطلاح قانونی غرب در منطقه مساعد گردد. به همین ترتیب با گذشت زمان و زمینه سازی ها، نامهایی چون طالبان مسلح، اپوزیسیون مسلح، جنبش طالبان، نیروهای مقاومت، براداران آزرده خاطر، و اخیراً "طالبان تند رو" و "طالبان میانه رو" از سوی گردانندگان اصلی جنگ در افغانستان، نامگذاری شد.
امروز بیشتر از همه، نامهای "طالبان میانه رو" و "طالبان تند رو"، از طریق رسانه های مزدور محلی و معتبرجهان، به صورت مصور به خورد مردم داده شده و در مورد، تبلیغ صورت میگیرد.
محترم محمد محق، پژوهشگر مسایل اسلامی که در سایت بی بی سی با کنکاش زیرکانه و بسیار دلچسپ، و تحلیل ژرف اندیشانه ی تحت عنوان «طالبان تند رو، طالبان میانه رو؛ کژتابی مفهومی» به آن پرداخته اند، که تحلیل مذکور را درینجا، پیگیری میکنیم: «یکی از موضوعاتی که گاه و بیگاه به میان می آید و برای بسیاری مایۀ سر در گمی می گردد، اصطلاح طالبان میانه رو و تفکیک آنها از طالبان تندرو است. نگارنده با توجه به اهمیت کلیدی واژه ها و طرز کاربرد آنها و نقشی که در جهت دادن به رفتارها و انتخابها دارند، نمی تواند به آسانی با این تعبیر و تقسیم بندی کنار بیاید، و علت اصلی بر می گردد به کژتابی این تعبیر. کژتابی یعنی این که یک کلمه یا تعبیر، از وضوح کافی برخوردار نباشد و بیش از یک مفهوم را برساند و خاصه به شکل متناقضش.
باور نگارنده بر این است که واژۀ طالبان نیاز به هیچ پسوندی ندارد، چرا که در تعبیر نخست، یعنی طالبان تندرو، نوعی توصیف شی به نفس شی مطرح است، و شبیه سخنی است که ما از مدیر کم سواد مدرسه خویش، وقتی دانش آموز بودیم، می شنیدیم که با لحنی جدی و سرزنش کننده می گفت: "شرم کنید! دروغگو، کذاب است". او نمی دانست که کذاب همان دروغگو است و این سخن از نظر منطقی هیچ مفهوم مشخصی را به مخاطب نمی رساند.
در حقیقت چنین عبارتی، سخنی لغو و عبث است و بر ناآگاهی گوینده به تشابه معنایی هر دو کلمه دلالت دارد. به همین جهت هر وقت شاگردان این تعبیر را از او می شنیدند، به شکل معنا داری به یکدیگر می نگریستند، اما بخاطر اینکه او را خجالت ندهند چیزی نمی گفتند.
مستبد عادل
تعبیر دوم اما، یعنی طالبان میانه رو از این هم اشکال بیشتری دارد، چرا که مفهومی متناقض را با خود حمل می کند که باز از نظر منطقی، ناموجه است. تعبیر طالبان میانه رو مثل همان "مستبد عادل" است که زمانی بر زبان برخی پیشگامان نوزایی شرقی به کار رفته بود، و ایراد فراوانی بر آن گرفته شد به این جهت که بسیاری از صاحب نظران تناقضی را در آن نهفته می دیدند.
آنان می گفتند مستبد عادل مساوی است با "ظالم عادل". مفهوم "استبداد" که به معنای خود رای بودن و خودکامگی است، مستلزم ستم و بی عدالتی است. چون مستبد کسی است که دیگران را از همۀ حقوق یا برخی از حقوق ایشان محروم می‌سازد، چه حق مالکیت، چه حق آزادی عقیده و دیانت، چه حق مشارکت سیاسی، چه حق اظهار نظر و آزادی بیان، و چه حقوق دیگر. اگر حاکم کسی باشد که هیچ یک از این حقوق را از دیگران باز ندارد و کسی را از آنها محروم نسازد، نمی توان به وی مستبد گفت. اگر مستبد باشد، لزوما شهروندان را از بخشی از این حقوق محروم خواهد کرد، و در آن صورت او ظالم است و نمی تواند عادل باشد.
عین همین ایراد بر تعبیر طالبان میانه رو هم وارد است. برای درک این نکته باید یک اصل ترمنالوژیک را در نظر گرفت. هر اصطلاحی در یک برهۀ تاریخی خاص و در بستر شرایط اجتماعی- سیاسی خاصی پدید می آید. نخست شی به وجود می آید، یا پدیده ای شکل میگیرد و یا واقعیتی رخ می دهد، آنگاه، کسانی که با آن سروکار دارند برای تعبیر از آن و دادن مفهومی عمومی به آن، به ایجاد واژه یا اصطلاحی برای آن، نیازمند می‌شوند. این واژه گاهی از نو اختراع می‌گردد، چنانکه مراکز فرهنگستان زبان در برخی کشورها چنین وظیفه ای را به دوش می کشند، و برای برخی اشیا یا پدیده های تازه، کلمات مناسب را از بین کلمات موجود در زبان اشتقاق می کنند و بسان اصطلاحی تازه عرضه اش می کنند.
بنا بر این، اصطلاح طالبان نیز تاریخچه خاص خود را دارد، و صرفا به معنای "طالب العلم" نیست که شامل هر کسی شود که علم فرا می گیرد، یا علم دینی فرا می گیرد، تا بعد از آن بشود آنها را به چند بخش تقسیم کنیم.
اصطلاح طالبان به معنایی که امروزه در مباحث سیاسی روز مطرح است، و از اخبار روزمره گرفته تا میزگردهای رسانه ای و تحلیل‌های مطبوعاتی مورد بحث قرار میگیرد، هیچگاه به معنای طالب العلم یا دانشجویان علوم دینی نیست. اگر چنان باشد، چنین مباحثی را بیش از اینکه در رسانه‌ها و میزگردهای سیاسی پی بگیریم، باید در محیط های اکادیمیک و مجامع آموزشی و به دور از جنجال‌های داغ سیاسی بجوییم.
جریانی معطوف به خشونت
اما آنچه در رسانه ها مطرح است و سیاستمداران به آن می پردازند، یک روند، یک پدیده و یک تشکل سیاسی- نظامی است که تاریخچۀ مشخص، کارنامۀ مشخص و رویکرد مشخصی به مسایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و دینی دارد، و همۀ جر و بحث‌ها متوجه طالبان به این معنا است.
گذشته از نقش عامل سیاسی در شکل گیری این گروه، بستر فکری و فرهنگی آن نیز اهمیت دارد. طالبان محصول مدارسی بود که حزب جمعیت علمای اسلام به رهبری مولوی فضل الرحمن و مولوی سمیع الحق پایه گذاشته بودند. این مدارس، ایدئولوژی خاصی را ترویج می‌کردند که با سلیقه گروه‌های پراکنده در کشورهای عربی بخصوص شبه جزیرۀ عربستان، همخوانی داشت.
شناخت محورهای فکری و پایه های ایدئولوژیک این گروه‌ها نیز اهمیت خاصی دارد. چرا که بدون ایضاح مفهومی و روشنی انداختن بر این ابعاد، به میان کشیدن بحث های کلی و گنگ در بارۀ طالبان، به شدت گمراه کننده خواهد بود، و اختلاف نظرها هم در این باره، پایان نخواهد پذیرفت.
ایدئولوژی و طرز تفکری که طالبان بر مبنای آن و با اتکا به آن به وجود آمد، بسی پیش از این شکل گرفته بود. پایه های این تفکر را می توان در چند محور خلاصه نمود، یکی نوع برداشت از دین، دوم نوع نگاه به انسان، سوم نوع نگرش به دنیا؛ دنیا هم به معنای ساختار طبیعی آن و هم به معنای روابط اجتماعی و تکامل تاریخی اش که حکومت، نهادهای اجتماعی و رشد تمدنی اش را شامل می‌شود. این پایه های فکری است که وقتی با امکانات نظامی و تشکل سازمانی و حمایت سیاسی یک جا می‌گردد، پدیده‌ای زاده می‌شود به نام "طالبان"..
خطر آفرین
این پدیده نه یک جریان صرفاً فکری و ایدئولوژیک است و نه یک جریان صرفا نظامی یا سیاسی، که اگر چنین می‌بود این همه درد سر ساز و خطر آفرین نمی شد. جریان های فکری و ایدئولوژیک تا آنگاه که واقعا فکری و ایدئولوژیک باقی بمانند و فعالیت‌های شان در همان محدوده جریان داشته باشد، قابل تحمل هستند و چندان مایه نگرانی نیستند.
در صدر اسلام، هنگامی که خوارج سر بر آوردند، بزرگان صحابه به شمول خلیفۀ چهارم این نظر را داشتند که آنان تا روزی که دست به سلاح نبرده اند و صرفا به مخالفت های فکری و تئوریکی با نظام یا جریان عمومی در جامعه اسلامی بسنده کنند، جای تشویش نیست و از حق مبارزۀ فکری برخوردار می باشند. اما زمانی که آنان امنیت عمومی جامعه را بر هم بزنند و هر کس را که مخالف ایدئولوژی شان باشد از دم تیغ بگذرانند، در آن صورت باید با آنان برخورد شدید صورت بگیرد تا سرکوب شوند و فرصت تعرض به جان و مال دیگران را نیابند.
همچنان، اگر طالبان یک جریان صرفا نظامی یا سیاسی می بود، تعامل با آن ساده تر و یافتن چاره ای برای مشکلاتش راحت تر بود، زیرا هم حوزۀ سیاست و هم عرصۀ جنگ منطق خاص خود را دارد و از قوانین شناخته شده ای پیروی می کند که برای بسیاری از کنشگران این عرصه‌ها، آشنا و قابل درک است.
اما آنچه طالبان را از بسیاری جریان‌ها متفاوت می‌سازد ترکیب و تلفیق پیچیده ای است که در این جریان میان ایدئولوژی خاص و ابزار خشونت و روش های پیشرفتۀ تروریستی صورت گرفته است. جهان اینک با پدیده ای کاملا نو و متفاوت از جریان های جهادی گذشته و جنبش های کلاسیک اسلامی، رو به رو است. طالبان، تجسم افغانی- پاکستانی گروه القاعده است، حتی اگر رابطۀ سازمانی نزدیکی با آن نداشته باشد، و القاعده به نوبه خود محصول بهم پیوستن گروه های تندرو اسلامی است که از دهه هفتاد میلادی در بخشی از جهان عرب ظهور نمودند و رویکرد تکفیری، به اشکال مختلف بر همه آنها حاکم بوده است. تمایل به تکفیر مخالفان، مهمترین مشخصه گروه های خوارج در همه ادوار تاریخ و در همه اشکال و نمودهای تاریخی این گروه‌ها بوده است، هر چند این تمایل در همه این گروه‌ها به صورت یکسانی نمایان نبوده است.
مفاهیم نا آشنا برای طالبان
نوع نگرش این گروه ها به دنیا – چنانکه در آغاز اشاره کردیم- همچنان مشخصۀ مهمی است. آنان هم در زمینۀ شناخت فیزیکی جهان در عصر حجر بسر می برند و هم در زمینۀ شناخت جامعه و ساز و کارهای نوین زندگی جمعی آدمیان. آنان علاوه بر نداشتن آگاهی از ساده ترین معلوماتی که دانش آموزان در درسهای فیزیک و ساینس می خوانند، این نوع دانشها را به عنوان دانش به رسمیت نمی شناسند و به آنچه در همه دنیا جزء مسلمات به شمار می رود به دید تمسخر می‌نگرند.
در زمینه امور اجتماعی و تحولاتی که منجر به پیدایش حکومت و به ویژه حکومت‌های مدرن گردیده است، همچنان هیچ آگاهی و درکی ندارند و به این نوع تجارب اصلا بهایی نمی‌دهند، چراکه در مناطق آنان چنین آگاهی هایی وجود نداشته است و عملا در زندگی خود با آن سر و کاری نداشته اند، و لزوم تاسیس چنین نظام هایی را که بتواند خدمات اساسی را به شهروندان ارائه دهد، نیز درک نمی کنند، زیرا خودشان چنین خدماتی را ندیده اند و به لزوم ارائه آن به شهروندان هم باوری ندارند، و اساسا آنان به مفهوم شهروندی باور ندارند، چراکه در منطق آنان تنها رعیت معنا دارد.
طالبان به معنای خاص، به گروهی گفته می شود که با چنین دیدی یک جا شده و خود را در تشکلی سیاسی-نظامی، سامان داده است و تا حکومت دلخواه خود را تاسیس نکند، از هیچ عملی دریغ نمی‌ورزد.
طالبان به این معنا، حضور طولانی و پیشینۀ درازی در این مرز و بوم نداشته است، و چنانکه اشاره شد، بعد از روی کار آمدن حکومت مجاهدین، عرض اندام نمود.
دانش یا حکومت؟
این درست است که رگه های فکری این جریان از مدتهای طولانی پیش از آن در فرهنگ ما وجود داشته است، اما چون ترکیب آن افکار و ایده ها با اسلحه مدرن و سازماندهی پیشرفته امروزی صورت نگرفته بود، طالبان به این معنا نیز وجود خارجی نداشت. آنچه از آن پیش وجود عینی داشت، طالبان به معنای طیفی از دانش آموزان بود که علوم دینی فرا می گرفتند و کاری به سیاست نداشتند و هوای حکومت کردن در سر نمی پروراندند و تهدیدی به امنیت جامعه و مردم نبودند.
طالبان به این معنای خاص را می توان بر اساس منطقه تقسیم کرد و گفت طالبان پاکستانی و طالبان افغانی، یا بر اساس تشکل های سیاسی- نظامی‌شان تقسیم کرد و گفت طالبان حقانی و طالبان ملاعمر و امثال این تقسیم بندی‌ها. اما این که گفته شود طالبان تندرو و طالبان میانه رو، تقسیم بندی غلط و گمراه کننده‌ای است، چرا که طبق آنچه از جهان بینی و پایه های فکری این گروه دانسته می شود، تندروی جزئی انفکاک ناپذیر از تکوین ذاتی این گروه است.».
12.10.2010
