بصیر احمد حسین زاده
نویسنده و پژوهشگر افغاننیمه پنهان: روایت نخستین حضور اجتماعی زنان افغان
شماری از زنان جوان افغان از مکتب ملالی در کابلهشتم مارچ (مارس) روز جهانی زن است و از حدود صد سال پیش، همه ساله این روز در سراسر جهان تجلیل می شود.
سرنوشت زنان افغانستان نیز در صد سال اخیر، فراز و فرودهای فروانی داشته که حرکت های اصلاح طلبانه امان الله خان برای حضور زنان در اجتماع سرآغاز این تحولات است.
امان الله خان در سال ۱۲۹۸ خورشیدی در افغانستان به پادشاهی رسید. با روی کار آمدن وی، حضور زنان در صحنه های سیاسی و اجتماعی آغاز شد.
وی در اولین قانون اساسی افغانستان که در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در جرگه بزرگ (لویه جرگه) پغمان تصویب شد، مواردی را به آزادی های اجتماعی زنان اختصاص داد.
در اصلاحات امان الله خان، قوانینی برای ممنوع کردن ازدواج دختران نابالغ، ممنوع کردن چند همسری، ترویج آموزش زبانهای خارجی به تصویب رسید.
مکتب عصمت که بعدها به لیسه ملالی تغییر نام یافت، اولین مکتب زنان در کابل بود
اولین مکتب زناندخترانی که قبلا در مکتب خانه های قدیمی (اکابر) درس خوانده بودند، به صنف(کلاس)های بالاتر و کسانی که تازه می خواستند درس بخوانند در صنف اول مشغول به تحصیل شدند.
نخستین گروه از دانش آموزان نیز در سال ۱۳۰۶ خورشیدی برای تحصیلات بیشتر به کشور ترکیه اعزام شدند.
بسیاری از زنان برجسته افغانستان که بعدها عضو کابینه دولت، عضو شورای ملی و سنای افغانستان شدند از دانش آموختگان لیسه (دبیرستان) ملالی بودند.
کبری نورزایی وزیر صحت عامه (بهداشت ) در دوران ظاهر شاه، جزو اولین کسانی بود که از این لیسه فارغ التحصیل شد و بعدها به عنوان معلم و مدیر لیسه ملالی سالها در این مکتب خدمت کرد.
اولین نشریه
نشریه ارشاد النسوان، به مدیریت اسما، همسر محمود طرزی منتشر می شدسردبیر این نشریه، روح افزا، دختر محمد زمان خان خازن الکتب و خواهر حبیب الله خان طرزی بود.
این نشریه روی کاغذ نازک پسته ای رنگ در "سرای ده افغانان" کابل به چاپ سنگی می رسید.
اکثر مطالب ارشاد النسوان که زیر نظر مسقیم ملکه ثریا همسر امان الله خان منتشر می شد، بیشتر مطالب آموزشی برای زنان و دختران بود.
اخبار زنان، آداب معاشرت زنان، آشپزی، خیاطی، تربیت کودک و خانه داری، مهم ترین مطالب این نشریه را تشکیل می داد.
نزاع سنت و تجدد
تحصیل اجباری دختران در مکتب های مدرن و دیگر قوانین اصلاحی امان الله خان، از جمله ممنوعیت چندهمسری، برای روحانیون و جامعه سنتی افغانستان تحمل ناپذیر شد.
در اثر این فشارها، امان الله خان مجبور به تعدیل اصلاحات در باره زنان شد و در جرگه پغمان، حرکت مترقی خواهانه امان الله خان متوقف شد.
پشنهاد تعدیل اصلاحات در ۱۹ ماده بدون مقاومت جدی از طرف امان الله خان پذیرفته شد.
این موارد، از جمله قوانینی بود که در جرگه پغمان، به تصویب رسید:" نکاح صغیر جایز است. زن باید در خانه تحصیل کند. ملا و قاضی در محاکم شامل اعضای محکمه باشند. در مکاتب، قبل از تحصیل السنه (زبانهای) خارجی، شرح عقاید و دینیات خوانده شود. محتسب به احتساب بپردازد. امور ملا و موذن و مساجد تنظیم شود. آزادی فردی عبارت از آزادی در امور شخصی است نه در سیاست و مذهب و دیانت. ازدواج یک مرد با چهار زن درست است"
شتاب اصلاحات
امان الله خان، در اثر فشارهای داخلی، مجبور به تعدیل اصلاحات شد
شاه تجدد طلب افغانستان، رفع حجاب را از همسر خود، ملکه ثریا شروع کرداو ازدواج دختران نابالغ را دوباره ممنوع کرد و سن ازدواج را برای دختران ۱۸ و برای پسران ۲۲ سال اعلام کرد.
امان الله خان همچنین اقدام به رفع حجاب زنان کرد و از همسر خود ملکه ثریا خواست تا بدون حجاب در اجتماع ظاهر شود.
در خیابان های مهم کابل، بر روی تابلو ها نوشتند "هیچ زنی با برقع از اینجا عبور کرده نمی تواند".
تمام مردان کابل نیز مجبور به پوشیدن دریشی (کت شلوار) و کلاه شاپو شدند و سلام دادن با دست ممنوع شد و هر کسی با ید در وقت سلام کلاه از سر بر می داشت.
هر کس که از این فرمان ها سر پیچی می کرد، توسط پلیس جریمه نقدی می شد.
امان الله خان می خواست برنامه های خود را بر گرفته شده از دین اسلام به مردم معرفی کند و حتی در یکی از سخنرانی های خود گفت: " ازدرگاه خداوند توانا نیاز دارم تا توانم بخشد تا مصدره خدمتی به مردم خود و اسلام گردم ، حاضرم در راه اسلام حیاتم را قربان نماییم، آرزوی من این است تا تعصبات مذهبی را که سبب عقبمانی جهان اسلام گردیده از بین ببرم".
بدین ترتیب، بار دیگر مخالفت با اصلاحات امانی آغاز شد و شاه متهم به کفر و بی دینی شد و برنامه های او مخالف عزت افغانی و ارزش های اسلامی شناخته شد.
سرانجام بر اثر اعتراض و شورش هایی که از طرف روحانیون دینی رهبری می شد، از قدرت کنار رفت.
غلام محمد غبار تاریخ نویس افغانستان که از شاهدان عینی دوره اصلاحات بوده است، حرکت های امان الله خان را شتابزده و کاریکاتوری دانسته و معتقد بوده که این حرکت ها، افغانستان را مستعد یک انقلاب منفی کرد.
منبع : بی بی سی
