از سرگذشت تاریخی کاخ کرملین چه میدانیم؟

سه شنبه، ۷ سپتمبر ۲۰۱۰

(عزیز خروټی)

از هزاره دوم قبل از میلاد، این محل پیوسته محل اسکان مردمان بوده و اصلیت آن از ویاتیچ ساختار دارای استحکامات بوده که بروی تپه کرملین (تپه بروویتسکی) جائی که رودخانه نگلین نایا به رودخانه مسکو می پیوندند، ساخته شده است. در اوایل سده یازدهم، اسلاوها بخش جنوب – غرب تپه را به تصرف خود در آوردند. این اقدام به منظور گواهی نمودن و صحه گذاری بر پایتخت از دهه ۱۰۹۰ انجام شد. باستان شناسان شوروی در حفاری های خود در منطقه آن را از زیر زمین خارج نمودند. تا قرن چهاردهم این ناحیه به عنوان گراد مسکو شناخته می شد.

استعمال کلمه «کرملین» برای اولین بار در سال ۱۳۳۱ ثبت گردیده و ریشه لغوی آن نیز مورد مناقشه می باشد. در سال ۱۱۵۶،«گراد» توسط پرنس یوری دولگروکی گسترش یافت ولی در سال ۱۲۳۷ توسط مغولان نابود گردید. بازسازی مجدد این شهر به سال ۱۳۳۹ و با چوب بلوط انجام پذیرفت.

اولین بناهای سنگی ثبت شده در کرملین بدستور ایوان کالیتا در اواخر دهه ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۰ پس از آنکه پیتر، پایتخت راگ مسند حکومت خود را از کیف به مسکو منتقل نمود، ساخته شدند. پایتخت جدید منسوب به کلیسا در عین حال نیازمند ساخت کلیساهای دائمی نیز میبود. کلیساهای ساخته شده عبارت بودند از کلیسای اعظم دورمیشن (۱۳۲۷، به همراه کلیسای کوچک، ۱۳۲۹)، برج زنگ کلیسای سنت جان کلیماکوس (۱۳۲۹)، صومعه کلیسای ناجی تجلی (۱۳۳۰)، کلیسای اعظم فرشته مقرب (۱۳۳۳) که تماما بر سنگ آهک ساخته شده و با حکاکی های استادانه تزئین و با یک گنبد تاج گذاری گردیدند. از تمام این کلیساها، تنها صومعه کلیسای ناجی تجلی بازسازی شده، تا قرن بیستم پابرجا باقی ماند. آن هم با ظهور استالین در سال ۱۹۳۳ تخریب گردید.

هنگامیکه دیمیتری دونسکوی مشغول آماده سازی جهت مقابله با حکومت تاتار می گردید، دیوارهای ساخته شده با چوب بلوط را با دیوارهای مستحکم از جنس سنگ سفید تعویض نمود (۱۳۶۸ – ۱۳۶۶) که توانستند در برابر محاصره خان توختامیش مقاومت نمایند. واسیلی اول پسر دیمیتری با تاتارها صلح نمود و به ساخت کلیساها و صومعه های جدید اهتمام ورزید. در سال ۱۴۰۵، کلیسای اعظم تازه تاسیس بشارت توسط تئوفان های یونانی، اندری رابلف و پروخور رنگ آمیزی گردید. صومعه چادوف نیز توسط متروپلیتن آلکسیز استاد دیمیتری بنا گردید؛ در همین زمان بیوه او اودوکسیا نیز صومعه معراج را در سال ۱۳۹۷ بنا نهاد.

در سال ۱۴۷۵ قلمرو شاهزاده روسیه قرون وسطی تحت حکومت پرنس کبیر ایوان سوم کسی که عنوان پرنس کبیر تمام راگ ها را بخود اختصاص داده بود و مسکو را نیز در خیالات خود بعنوان تنها جانشین قانونی روم و قسطنطنیه تلقی مینمود، متحد گردیدند. ایوان به منظور نمایش جاه طلبی های سلطنتی خود به بازسازی کرملین پرداخته و در این راستا از شماری از معماران مشهور رنسانس ایتالیا مانند آنتونیو سولاری و مارکو رافو دعوت به عمل آورد. در زمان حکمرانی وی سه کلیسای اعظم کرملین، کلیسای استشهاد و قصر جواهر نشان ساخته شدند. در سال ۰۸-۱۵۰۵، مرتفع ترین سازه شهر و مسکوویت روسیه یعنی برج زنگ ایوان کبیر ساخته شد. البته ارتفاع آن تا سطح فعلی که در سال ۱۶۰۰ ثبت گردیده، مورد مناقشه است.

پس از خاتمه ساخت دیوارهای جدید کرملین و کلیساهای مربوط در سال ۱۵۱۶، یک حاکم وقت دستور عدم ساخت هر نوع سازه در مجاورت قلعه را صادر نمود. از آن گذشته، کرملین توسط یک خندق پهن ۳۰ متری از شهر تجاری دیوار کشی شده (کیتای – گورود) جدا گشت. در زمان حکومت ایوان مخوف بر فراز این خندق کلیسای واسطه بروی خندق بنا گردید. همچنین همان تزار به بازسازی قصرهای اجداد خود اهتمام ورزیده و یک قصر و کلیسای جدید نیز برای پسران خود بنا نهاد. او با این عمل تثلیث متوچییون داخل کرملین را هبه نمود. مدیریت متوچییون را صومعه تثلیث برعهده داشت که در خصوص فیض بخشی برج کلیسای سنت سرجیوس، که خارجیان آن را یکی از عالیترین بناهای کشور توصیف میکردند، به اغراق پرداخت. در خلال دوران مصائب، کرملین به مدت دو سال از ۲۱ سپتامبر سال ۱۶۱۰ تا ۲۶ اکتبر سال ۱۶۱۲ به تصرف نیروهای لهستانی – لیتوانیائی در آمد.

آزاد سازی کرملین توسط ارتش داوطلب کوزما مینین و دیمیتری پوزارسکی راه را برای انتخاب میخائیل رومانف بعنوان تزار جدید، هموار نمود. در طی دوران حکمرانی وی و پسر او الکسیز، کلیسای دوازده گنبد ناجی بزرگ، دروازه تسلیحات، قصر تریم، قصر تفریحات و قصر پاتریارک نیکون ساخته گشتند. بدنبال مرگ الکسیز، کرملین شاهد آشوب سال ۱۶۸۲ مسکو بود که از آن تنها تزار پیتر جان سالم بدر برد. این ضربه روحی باعث شد که او از کرملین متنفر گردد. سه دهه بعد، پیتر اقامتگاه اجداد خود را ترک و راهی سنت پیترزبورگ پایتخت جدید گردید.

اگرچه هنوز جهت مراسم تاجگذاری مورد بهره برداری قرار می گرفت، کرملین تا سال ۱۷۷۳ یعنی زمانیکه کاترین کبیر واسلی بازنف را جهت ساخت اقامتگاه جدید خود در آنجا تعیین نمود، متروک و فراموش شده بود. بازنف طرحی نئو کلاسیک مبالغه آمیز بر اساس وزنی حماسی تهیه نمود که شامل تخریب کلیساها و قصرهای متعدد بعلاوه بخشی از دیوار کرملین میگردید. پس از پایان مقدمات، ساخت و ساز بعلت کسری نقدینگی متوقف ماند.

چند سال بعد، مت ووی کازاکف برخی از بخش های تخریب شده دیوار را بازسازی نموده و کلیسای اعظم باستانی ناجی را بهمراه برخی سازه های صومعه چادوف، مجددا بنا نهاد. او همچنین بخشی فراخ و مجلل را بعنوان مجلس سنا ساخت که در آن زمان بعنوان محل کار اصلی رئیس جمهور روسیه مورد بهره برداری قرار می گرفت. در طول تهاجم ناپلئون به روسیه در سال ۱۸۱۲، نیروهای فرانسه از تاریخ ۲ سپتامبر تا ۱۱ اکتبر کرملین را اشغال نمودند.

ناپلئون در هنگام فرار از مسکو، فرمان در هم کوبیدن کل بنای کرملین را صادر نمود. در آتش سوزی کرملین بخش های متعددی از دیوار کرملین بهمراه تعدادی از باروهای دیوار در اثر انفجار تخریب گردیده و آتش به اتاق جواهر نشان و کلیساها آسیب رسانید. این انفجارات در طول سه روز از ۲۱ تا ۲۳ اکتبر ادامه یافتند. خوشبختانه، بارش باران باعث خرابی فیوز گردیده و سطح خسارات از آنچه در نظر بود، کاهش یافت. در طی سال های ۱۹-۱۸۱۶ کارهای بازسازی تحت نظارت اوسیب بوو انجام گردیدند. در خلال سال های باقی مانده از سلطنت الکساندر اول ساختارهای باستانی متعدد به سبک معماری رویائی نئو گوتیک بازسازی گردیند ولی تعداد بیشتری از این بناها (از جمله کل بناهای تثلیث متوچیون)، با عناوین «متروکه» و «مخروبه» خیلی ساده از بین رفتند. نیکلاس اول روسیه در بازدیدی که از مسکو در زمان تاجگذاری خود داشت، از وضعیت قصر کبیر یا زمستانی، که طرح ساخت آن بر اساس طرح راستریلی استوار بوده و به دهه ۱۷۵۰ بر می گشت، ابراز ناخرسندی نمود. ساختار استادانه باروگ بدلیل آنکه منادی کلیسای سنت جان که در سال ۱۵۰۸ توسط الویسیو بجای اولین کلیسای ساخته شده در مسکو و در مجاورت آن بود، از بین رفت. معمار کنستانتین تون امر جایگزینی آنها با قصر مجلل کرملین را برعهده گرفت. این قصر هماورد قصری مشابه در سنت پیترزبورگ با نام قصر زمستانی بود که دارای ابعاد و تزئینات شاهانه داخلی بود. بدنبال ساخت کرملین زره پوش شده در سال ۱۸۵۱، این قصر نیز در طی سال های ۴۹-۱۸۳۹ بنا گردید. پس از آن، تا انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ هیچ ساخت و ساز وافعی جدید در کرملین واقع نشد. تنها ساختار جدید بنای یادمان الکساندر دوم و قرار دادن سنگ یادبود در محل قتل سرگئی الکساندرویچ، دوک کبیر روسیه توسط ایوان کالیایف در سال ۱۹۰۵، بود. این یادمان ها در سال ۱۹۱۸ توسط بلشویک ها نابود گردیدند.

در تاریخ ۱۲ مارچ سال ۱۹۱۸، دولت شوروی از پتروگراد نقل مکان نمود. لنین بنای سنای کرملین را بعنوان مسکن خود انتخاب نمود؛ اتاق او هنوز نیز بعنوان موزیم مورد بهره برداری قرار دارد. استالین نیز در کاخ کرملین دارای اتاق شخصی بود. او تمایل داشت که تمام مظاهر "آثار باستانی رژیم تزار ها" را از مرکز فرماندهی خود دور سازد. عقاب های طلائی واقع بر برج ها را با ستاره های درخشان کرملین تعویض نموده و دیوار نزدیک مقبره لنین نیز به دیوار قبرستان کرملین تبدیل گردید. صومعه چادوف و صومعه معراج را بهمراه کلیسای اعظم باشکوه قرن شانزدهم را از بین برده و بجای آن ها اتاق هائی بمنظور تشکیل کلاس های نظامی و قصر کنگره را ساختند.

همچنین قصر نیکلاس کوچک و کلیسای اعظم ناجی نیز نابود شدند. محل اقامت و استفاده دولت شوروی تا سال ۱۹۵۵ بروی توریست ها بسته بود. کرملین تا زمان طرح ذوب خروشچف، بروی بازدید کنندگان خارجی گشوده نگردید. موزیم های کرملین در سال ۱۹۶۱ تاسیس و این مجتمع جزء اولین آثار میراث فرهنگی شوروی بودند که در سال ۱۹۹۰، در لیست میراث فرهنگی جهان ثبت شدند. اگر چه النا گاگارینا (دختر یوری گاگارین)، مدیر فعلی موزیم های کرملین، حمایت کامل خود را بر ترمیم کامل صومعه های ترمیم شده ابراز نموده است، پیشرفت های اخیر محدود به ترمیم های گرانقیمت تزئینات داخلی اصلی در کاخ کرملین کبیر گردیده که در دوران حکومت استالین تغییر یافته بودند. پدر سالار مسکو یک سوئیت شامل چند اتاق در کرملین دارد. ولی خدمات مذهبی در داخل کلیسای اعظم کرملین، بدلیل آنکه این محل هنوز بعنوان موزیم مورد استفاده قرار دارد، بصورت نامنظم انجام میشود.

دیوارهای کرملین و برج ها در طی سال های ۱۴۸۵ تا ۱۴۹۵ توسط استادان ایتالیائی ساخته شدند. زوایای ناهماهنگ مثلثی شکل دیوار کرملین محوطه ای به مساحت ۲۷۵۰۰۰ متر مربع (۶۸ جریب) را در بر میگیرد. طول کلی این دیوار ۲۲۳۵ متر (۲۴۴۴ یارد) است ولی ارتفاع آن در جاهای مختلف و بسته به نوع زمین آن، از ۵ تا ۱۹ متر در نوسان است. ضخامت دیوار نیز بین ۵/۳ تا ۵/۶ متر است. از ابتدا هجده برج های کرملین ساخته شده بودند و لیکن تعداد برجها در قرن هفدهم به بیست عدد افزایش یافت.

طرح تمام برج ها بجز سه عدد آنها که گرد هستند، بصورت چهار گوش می باشند. نام بلندترین برج اسپاسکایا است که در سال ۱۶۲۵ و با ارتفاع ۷۱ متر ساخته شد. بصورت اصلی، تاج اکثر برج ها از خیمه های چوبی ساخته شده است. البته بقایای تاج های خیمه ای خشتی که با نوار سفال رنگی ساخته شده و به دهه ۱۶۸۰ برمیگردند نیز دیده می شوند.

كاخ بزرگ كرملین را می توان مروارید معماری و یادبود تاریخی و همزمان باصطلاح «قلب در حال تپش» روسیه معاصر نامید. زیرا محل سكونت رسمی رئیس جمهور روسیه در آنجا قرار دارد. در ماه اپریل كاخ بزرگ كرملین یکصد و شصت ساله می شود. بنا به تصمیم امپراطور نیكلای اول این بنا بر روی پایه های کاخ قبلی ساخته شد. تا آن زمان خانواده تزار مدتی بود كه به كاخ سنت پطرزبورگ نقل مكان كرده بود. اما مثل سابق برای تاجگذاری، اجرای مراسم عروسی و غسل تعمید كودكان به مسكو می آمدند.

بدین منظور كاخ باشكوهی لازم بود. سرگی دویاتوف مورخ مشهور و نویسنده اثر تحقیقی در باره كاخ های كرملین چنین تعریف می كند. در جایی كه اكنون كاخ بزرگ كرملین قرار دارد، قبلاً بنای دیگری قرار داشت. برای نمونه در سالهای سی قرن نوزده در آنجا كاخ قدیمی امپراطوری ساخته شده بود و یا آنطور كه آن را در آن زمان می نامیدند: كاخ زمستانی كرملین. این کاخ دمونتاژ می شود و كنستانتین تون معمار معروف به جای آن كاخ بزرگ كرملین را ساخت. نمای اشرافی و زیبای بیرونی آن به سمت رودخانه مسكو متوجه بود. ابن بنا سنتهای معماری آن زمان را نقض نمی كرد. سرگی دویاتوف در ادامه گفت: همعصران معمار تون، کار او را مورد تحسین قرار دادند كه این كاخ بخوبی در مجموعه كرملین جا گرفت كه از كلیساهای دوران مختلف و دیگر بناها تشكیل شده است.

امپراطور نیكلای اول همانا چنین وظیفه ای را به او محول كرده بود و دستور اكید داده بود كه هیچگونه خللی نباید در بناهای قدیمی وارد آید. در چنین شرایط سختی كاخ بزرگ كرملین برپا گشت و تاجگذاری سه آخرین امپراطور روسیه در آنجا برگذار شد. در روسیه معاصر كاخ بزرگ كرملین محل ادای سوگند رئیس جمهور كشور شد. تعداد چنین مراسم با شكوه و باعظمتی كه در كاخ بزرگ كرملین تا كنون برگزار شده سه تا است.

تمام آنها در تالار آندریوسكی برگزار می شودند كه یكی از پنج تالار مجلل كاخ هستند كه به افتخار نشان های عالی امپراطوری روسیه به این نام نامیده شده است و حاوی افتخارات جنگی روسیه هستند. تالار گئورگیف را تصور كنید. تالاری چنان با عظمت و با شكوه كه انسان از دیدن آن حیرت زده می شود. طول آن به اندازه زمین فوتبال است. دكور این تالار در مقایسه با تالارهای دیگر ساده است و لوحه یادبود كه اسامی قهرمانان جنگی که در سالهای گوناگون در دفاع از روسیه جنگیدند روی آن حک شده است یگانه زیور مرمری این تالار است.

علاوه بر آن كف پوش این تالار پاركت است كه از بیست نوع چوب های گوناگون درست شده است. چنین پاركتی یادآور نقش ونگار حك شده بر فرش است. شبها شش لوستر طلایی رنگ نقش دار كه هر یك از آنها یکهزار و سه صد كیلوگرام وزن دارد، نور این تالار را تأمین می کنند. تالار گئورگییف شركت كنندگان در رویدادهای مختلف را پذیرفته است.

جنگ سال نوزده چهل و پنج، پس از پایان جنگ جهانی دوم، نظامیان ارتش شوروی شركت كنندگان رژه پیروزی در میدان سرخ مسكو درآنجا جمع شدند. در زمان حمله فاشیستها این تالار بشكل معجزه آسایی آسیب ندید. بمب هایی كه توسط هواپیماهای نازی بر آن افتاد در بین لایه های ساختمانی پشت بام گیر كرد و منفجر نشد. در این تالار به افتخار اولین فضانورد جهان، یوری گاگارین نیز مجلسی برپا شد. در زمان حاضر در آنجا مراسم اهدای نشان ها و مدال های دولتی به شهروندان روسیه انجام می شود.

طی یکصد و شصت سال موجودیت كاخ بزرگ كرملین این كاخ تغییرات زیادی را از سر گذرانده است. مثلاً دیوارهای تالارها را زمانی برای اینكه سالن بزرگی برای برگزاری پلنوم حزب كمونیست ایجاد شود برداشته بودند. در آنجا همچنین آپارتمانهایی برای اعضای دولت شوروی درست كرده بودند. البته مراحل ترمیم و بازسازی نیز وجود داشت كه مهمترین آنها در سالهای نود انجام شد كه سیمای اولیه این كاخ را به آن بازگرداند. تمام وسایل این كاخ و تالارهای آن، لوسترها، بخاری های دیواری، نرده های زیبای پله ها، ساعتها و غیره غیره تحت حمایت استادان مرمت و بازسازی قراردارند و بزودی پس از دوسال درهای این تالارها نیز به روی مردم باز خواهد شد تا آنها بتوانند با این بنای زیبا از نزدیک آشنا شوند.

مرجع اتکای این نبشته - صدای روسیه و سرگذشت بناهای تاریخی روسیه.

توجه!

کاپی و نقل مطالب از «اصالت» صرف با ذکر منبع و نام «اصالت» مجاز است

کلیه ی حقوق بر اساس قوانین کپی رایت محفوظ و متعلق به «اصالت» می باشد