ازبكستان
و حاکميت اسلام کريم اف

(عتيق الله از پلخمری)

 

معرفي کشور ازبکستان

ازبکستان در آسیای مرکزی در ً 33 َ 45 - ً 11 َ 37 درجه عرض شمالی و ً 10 َ73- ً00 َ 56 طول شرقی و بطور کلی در میان رودخانه های آمودریا و سیر دریا قرار گرفته است. طول این کشور از شرق به غرب حدود 1425 و از شمال به جنوب 930 کیلومتر می باشد. این کشور از شمال شرقی از طریق کوهای پسکام، سلسله جبال چاتقال، سلسه جبال فرغانه و آلای به قرقیزستان، از شمال به شمال غربی از طریق فلات استورت، دریاچه آرال، صحرای قزل قوم، سلسله جبال کارژانتاو و بخش شمال شرقی سلسله جبال اوگام به قزاقستان از جنوب شرقی از طریق سلسله جبال کورامین، ترکستان، زرافشان، حصار و باباتاق به تاجیکستان، از جنوب غربی از طریق آمودریا، کوه های کوه تنگ تاو، جنوب فلات استورت و صحراهای شنی راست آمودریا به ترکمنستان و بلاخره از جنوب از طریق آمودریا به افغانستان منتهی می شود.

مجموع مرزهای ازبکستان 6221 كیلومتر است. این کشور 2203 کیلومتر با قزاقستان، 1099 کیلومتر با قرقیزستان، 1161 کیلومتر با تاجیکستان، 1621 کیلومتر با ترکمنستان و 137 کیلومتر با افغانستان مرز مشترک دارد. ازبکستان 4/447 هزار کیلومتر مربع (56 کشور جهان) مساحت دارد و از لحاظ وسعت در بین کشور های مشترک المنافع (شوروی) پس از روسیه، قزاقستان، اوکرائین و ترکمنستان قرار گرفته است. به عبارت دیگر ازبکستان از مجموع کشورهای اروپایی انگلیس، بلژیک، دانمارک، سوئیس و اتریش بزرگتر است.

آبهای داخلی: الف- دریاچه ها: تقسیم بندی منابع آبی در خاک ازبکستان بسیار متفاوت است. در جلگه های وسیع که قریب دو سوم خاک ازبکستان را در بر می گیرد، منابع آبی خیلی کم است و بالعکس در سلسله کوه ها، منابع آبی فراوان وجود دارد. بطور کلی دریاچه های این کشور در محدوده رودها قرار گرفته است.  بزرگترین دریاچه ازبکستان دریاچه آرال نام دارد.

دیگر دریاچه های مهم عبارتند از:دریاچه آرناسای، دریاچه دنگیزکول ،دریاچه ساری قمیش و دریاچه شور کول. دریاچه آرال در شمال غربي ازبکستان قرار گرفته است.حداکثر طول دریاچه 492 کیلومتر و حداکثر عرض آن 292کیلومتر و میزان شوری آب 13-11 درصد بود. این دریاچه از آمودریا و سیردریا (جیحون و سیحون ) مشروب می شود. اما امروزه بواسطه توسعه سیستم آبیاری کشاورزی و مصرف فزاینده آب این دو رودخانه برای افزایش تولید پنبه میزان آب وارد شده با آرال کاهش یافته و در نتیجه این تغییرات سطح آب، دریاچه آرال پائین آمده و میزان شوری آب افزایش یافته سبب بروز فاجعه زیست محیطی در منطقه شده است.

ب- مخازن آب: در ازبکستان تعداد مخازن مصنوعی آب نسبتا زیاد است که ذیلا به تعدادی از آنها اشاره می شود:  چاروق، اندیجان، تالی مرجان، کته قورغان، چیم قورغان، قوی مزار.

کوه ها: قسمت اعظم خاک ازبکستان از جلگه (79%) و بقیه از کوه ها و فرورفتگیهای بین کوه ها تشکل شده است. از غرب و شمال غرب به طرف شرق و جنوب شرقی سرزمین ازبکستان به تدریج بلند می شود .بخش غربی و جنوب غربی سلسله جبال تیان شان و حصار-آلای در ازبکستان قرار دارد که به تدریج در جنوب و غرب از ارتفاع آن کاسته می شود و به جلگه تبدیل می شوند.سلسه جبال کارژانتا و اوگام، پسکام، چاتقال، قورمه که جزو سلسله کوه های تیان شان غربی محسوب مي شود از تالاس - آلاتاو در مرز با قرقیزستان شروع می شود. بلندترین قله تالاس-آلاتاو، قله ماناس 4482 متر ارتفاع دارد و بلندترین قله سلسله جبال چاتقال در خاک ازبکستان قله چمیان بزرگ با 3309 متر ارتفاع است. بین سلسله جبال چاتقال و قورمه، وادی آهنگران با 3000-2500 متر ارتفاع قرار گرفته است.  در جنوب، سلسله جبال زرافشان و سلسله جبال حصار قرارگرفته است و رشته کوههایی که در جنوب غربی آن قرار دارند عبارتند از یکه باغ، سرخان تاو، کوه تنگتاو، بای سون تاو، چک چر و ...بلندترین قله ازبکستان در سلسله جبال حصار قرار دارد بنام حضرت سلطان با 4643 متر ارتفاع.در جنوب ازبکستان سلسله جبال بابا تاق در همسايگي تاجیکستان قرار گرفته است که بلندترین قله آن زرکس 2292 متر ارتفاع دارد.

رودها: پراکندگی رود ها در ازبکستان یکسان نيست. در جلگه ها رود ها خیلی کم ولی در مناطق کوهستانی رود های زیادی وجود دارد. منبع اصلی رودخانه های ازبکستان ذوب برف های موجود در کوهستان است. رودخانه های عمده ازبکستان، سیر دریا و آمودریا و شاخه های منشعب از آنها است که در خارج از ازبکستان شکل می یابند. آمودریا از کوه های هندوکش سرچشمه می گیرد. بطور کلی استان خوارزم و جمهوری خودمختار قره قالپاقستان از آب آمودریا برای آبیاری استفاده می کنند. همچنین قسمت های میانی آمودریا در آبیاری استان های بخارا و قشه دریا نیز مورد استفاده قرار می گیرد. سیردریا بعد از آمودریا پرآب ترين رودخانه آسیای مرکزی محسوب مي شود. سیر دریا از خاک قرقیزستان سرچشمه می گیرد. از دیگر رودخانه های ازبکستان می توان به رود خانه های چرچیق با 397 کیلومتر طول، زرافشان با 800 کیلومتر طول، قشقه دریا با 373 کیلومتر طول، آهنکران با 236 کیلومتر طول، سرخان دریا با 196 کیلومتر طول و نارین با 817 کیلومتر طول اشاره كرد.

آب و هوا: بخش اعظم ازبکستان در منطقه معتدل و قسمت غربی آن در منطقه خشک قرار گرفته است. بطور کلی ویژگی عمده آب و هوای ازبکستان، اختلاف زیاد دما، مقدار کم بارندگی سالیانه و تابش زیاد آفتاب است. گرمترین ماه در طول سال ماه ژوئیه و در نقاط کوهستانی ژوئیه و اوت است. متوسط درجه حرارت در این ماه در جلگه ها و دامنه کوهپایه ها به 30-25 درجه و در جنوب به 32-31 درجه بالای صفر می رسد. حداکثر گرما در تابستان از 42 درجه فراتر رفته و گاهی به 50 درجه نیز می رسد. این میزان در مناطق کویری 60-70 درجه بالای صفرنیز می رسد. سرما در ماه ژانویه به اوج خود می رسد. شدت سرما در ماه زمستان گاهی تا 38-35 درجه زیر صفر نیز پايين مي رود.

رطوبت هوا در در زمستان معمولا در ساعت شب و صبحها در بالاترین حد خود قرار دارد. رطوبت متوسط در ژانویه 85-75% است که ماه ژوئیه در مناطق بیابانی به 25-20 % کاهش می یابد.بادهای موسمی: ازبکستان از لحاظ اقلیمی در منطقه گرمسیر قرار گرفته است.وزش باد در دوران زمستانی معتدل و در دوران تابستانی دارای بادهای استثنایی است. در جنوب استان سرخان دریا (ترمذ )بادهای گرم و خشک معروف به باد افغانی حاوی شن و غبار است كه در طول سال و بخصوص در بهار می وزد. در ناحیه ترمذ سرعت باد به 15-20 نتر در ثانیه می رسد .وزش باد در این کشور از سمت شمال است. زلزله: ازبکستان یک کشور زلزله خیز است. زمين لرزه هایی به شدت 8- 9 ریشتردر این کشور رخ داده است. از جمله در فرغانه، اندیجان، تاشکند.

پوشش گیاهی: در ازبکستان نزدیک به 3000 نوع گیاه یافت می شود که 250 نوع آن منحصر به فرد هستند. همچنین 57 نوع خزنده، 2 نوع دوزیست، 91 نوع پستاندار و بیش از 400 نوع پرنده در خاک ازبکستان وجود دارد. بطور کلی می توان گفت که نباتات و جانوران موجود در ازبکستان با کشور های منطقه قفقاز و خاور میانه از جمله ایران شباهت زیادی دارند.

شهر های مهم :شهر های مهم ازبکستان عبارتند از تاشکند، سمرقند، نمنگان، اندیجان، بخارا، فرغانه، خوقند. مرکز ازبکستان تاشکند است و تنها شهر آسیای مرکزی است که در آن مترو وجود دارد.

جمعیت و ترکیب و پراکندگی آن: براساس آخرین آمار، جمعیت ازبکستان به 24 ملیون نفر میرسد (چهلمین کشور جهان) و در میان کشور های CIS همچنان پس از روسیه و اوکراین قرار گرفته است.این کشور پر جمعیت ترین کشور آسیای مرکزی است. تراکم جمعیت آن 48 نفر در هر کیلومتر مربع می باشد .در این کشور 129 ملیت ساکن هستند. رشد جمعیت: میزان رشد جمعیت در ازبکستان بالاتر از میزان رشد جمعیت در کشور های مشترک المنافع بوده، پس از تاجیکستان در بین کشور های آسیای مرکزی مقام دوم را دارد. از 1897تا1991 جمعیت شوروی دو برابر شد در حالی که در همین مدت جمعیت ازبکستان 5/5 برابر شد. از لحاظ ترکیب سنی این کشور یکی از جوانترین جمهوری ها در بین کشور های مشترک المنافع محسوب می شود. گفتنی است که در سالهای 100-1910 هر خانواده ازبکی بطور متوسط 9-10 فرزند داشته که این رقم در 1911- 1939 به 6- 7 فرزند کاهش یافته است.

مهاجرت: ترکيب ملی جمعیت ازبکستان از نیمه دوم قرن 19 و آغاز قرن 20 شکل گرفته است. در آن زمان پس از اشغال آسیای مرکزی توسط روسیه این کشور اقدام به کوچ دادن اقلیتهای اروپایی به این منطقه كرد. روسیه تزاری ضمن تبعید تعداد زیادی از مسلمانان به سیبری و نقاط دیگر روسیه، عده دیگری از روسها را نیز از نواحی دیگر کوچ داده و در آسیای مرکزی مستقر كرد. تازه واردین به منطقه شخصیتهای نظامی، تجاری و صنعتی و متعاقبا زندانی های سیاسی بودند. پس از انقلاب سال 1917 دهقانان و کارگران روسیه، قفقاز و اوكراين به این منطقه سرازیر شدند. در اوت 1937 به دستور استالین کره ای های مقیم خاور دور به قزاقستان و اسیای مرکزی منتقل شدند. درآن هنگام 70 هزار کره ای به قزاقستان و آسیای مرکزی تبعید شدند و تا اکتبر 1937، 120 هزار کره ای به منطقه منتقل شدند.

در طول جنگ جهانی دوم انتقال جوامع مسیحی از مناطق بالتیک و غیره به جمهوری های مسلمان نشین در آسیای مرکزی به منظور اعمال نظارت بر مسلمانان از طریق اشغال پستهای حساس و کلیدی صورت گرفت (آلمانیها از سواحل رود ولگا، تاتارهای کریمه، ترکهای مسخطی و ..) در سالهای 1985 قریب به 34 هزار نفر و در 1990 حدود 179 هزار نفر از ازبکستان مهاجرت کردند که این میزان پس از فرو پاشی شوروی و تشکیل جمهوری مستقل در آسیای مرکزی به 7/74 هزار نفر در سال 1994 رسيد و میزان مهاجرین از ازبکستان بالغ بر 100 هزار نفر شد.قابل ذکر است که اکثریت این مهاجرین را اقلیتهای روس و یهود تشکیل می دهند. همچنین مهاجرت در داخل ازبکستان به دلایل بهداشتی، سطح تحصیلات و یافتن کار انجام می پذیرد. اخیرا مهاجرت مردم روستایی به شهرها افزایش یافته است .مقصد مهاجرین عمدتا تاشکند، سمرقند، اندیجان و فرغانه است که صنایع پیشرفته تری را دارا بوده و غالب دفاتر تجاری و صنعتی شرکتهای خارجی در این مناطق تشکیل شده اند.

سابقه تاریخی تشکیل جمعیت: سرزمین فعلی ازبکستان از دوران پیش از تاریخ مسکونی بوده، تمدنهای گوناگونی را به خود دیده است. در قرن ششم قبل از میلاد بخش اعظم این سرزمین در محدوده حکومت هخامنشی قرار داشت. اسکندر کبیر در سال 329 قبل از میلاد به این ناحیه تاخت و پس از ویران كردن شهر های زیادی از جمله سمرقند سرزمین کنونی ازبکستان را جزیی از کشور یونانی باکتریا گردانید. این ناحیه در قرن اول میلادی تحت سیطره حکومت امپراطوری کوشان قرار گرفت که خود سرانجام به دست هونها از میان رفت. ازبکستان تا اواسط قرن ششم میلادی تحت سلطه حکومت خانات ترک درآمد.
اعراب در نیمه دوم سده هفتم میلادی با فتح آسیای مرکزی، اسلام و خط عربی را به میان ساکنان ناهمگون این خطه آوردند.اسماعیل سامانی در سال 873 م با تسلط خود بر ماوراءالنهر و خوارزم، سلطه سامانیان بخارا را بنیان نهاد. قره خانیان که بیشتر هویت ترکی داشتند ،سامانیان را در سال 999م از حکومت برکنار کردند .در اواخر قرن 10م قبایل سلجوقی رفته رفته در ماوراءالنهر استقرار یافتند و توانستند تا اوایل قرن 12 بیشتر خاک ازبکستان کنونی را به کنترل خود درآورند. لیکن در سال 1137م به سختی از قره ختائیان شکست خوردند.خوارزمشاهیان که ابتدا به قره ختائیان کمک کرده بودند تا به قدرت برسند، در پایان قرن 12م خود حکومت آنان را برانداختند. پس از مرگ چنگیز خان، الیوس جغتای دومین فرزند چنگیز حکمفرمای ازبکستان شد، اما پس از او میان سرزمینهای مختلف امپراطوری مغول یک جدال همیشگی حاکم شد. سرانجام قبایلی که پیش از آن ( الوس جوجی ) را تشکیل می دادند، حکومت را در دست گرفتند. برحسب ظاهر ازبک ها نام خود را از ازبک خان (1342-1282 ) که به دین مبین اسلام مشرف شده بود، اقتباس کرده اند. هر چند اساساً ازبکها از تجمع قبایل ترک بوجود آمدند با این حال رهبری آنان به دست امرای مغول بود. ابوالخیرخان (1412)یکی از اخلاف شیبان و جوانترین فرزند جوجی، پایه قدرت ازبکها را در آسیای مرکزی بنا نهاد.

اقوام نژادها و روابط آنها  :ازبکستان قریب به 129 ملیت مختلف را در خود جای داده است و بیش از 70% جمعیت این کشور را ازبکها تشکیل می دهند. اقلیتهای عمده این کشور عبارتند از: روسها، تاجیکها، تاتارها، قزاقها، کره ایها، قرقیزها اوکراینی ها و آلمانیها.در ژوئن 1989 بین ازبکها و اقلیت ترکهای مسخطیها (مهاجران گرجستان) در منطقه فرغانه درگیری بوجود آمد که در ظاهر علت آن بیکاری و کمبود مسکن بود. در این درگیری صدها نفر که اکثر آنها مسخطی بودند به هلاکت رسیدند. پس از درگیری مذکور، ترکهای مسخط خواهان بازگشت به وطن خود شدند که با مخالفت دولت گرجستان روبرو شد و به ناچار عازم روسیه شدند.هم چنین در ماه ژوئن 1990 در ارتباط با درگیری هایی که قبلا در شهر «اوش» قرقیزستان بین ازبکهای مقیم آن منطقه و قرقیزها روی داده بود، دولت ازبکستان ضمن اعلام وضعیت فوق العاده در استان اندیجان از عبور 15 هزار مرد مسلح ازبک که به حمایت از هموطنان خود عازم اوش بودند ممانعت به عمل آورد.از آن تاریخ به بعد به لحاظ کنترل شدید دولت، درگیری نژادی منجر به جنگ و خونریزی بین ملیتها و نژادهای مختلف مقیم ازبکستان روی نداده است. روسها که قبل از فروپاشی شوروی از موقعیت بالایی در ازبکستان برخوردار بودند بطور طبیعی پس از استقلال جمهوری، موقعیت قبلی خود را از دست داده و از امتیازات سابق برخوردار نبودند، لذا در این رابطه رعایت حقوق اقلیت روس در ازبکستان از طرف روسیه مطرح و پیگیری می شود. روسیه خواهان اعطای تابعیت مضاعف به اقلیت روس ساکن ازبکستان است که مقامات ازبکستان با آن مخالفت كردند.

زبان وخط  :در حال حاضر خط رسمی این کشور «کیریل» است و طبق مصوبه شورای عالی جمهوری ازبکستان در تاریخ 20 سپتامبر 1993 از سال 2000 میلادی خط لاتین به جای خط کیریل مورد استفاده قرار گرفت.هم چنین بر اساس مصوبه یازدهمین اجلاسیه شورای عالی ازبکستان در سال 1989 زبان رسمی این کشور به زبان ازبکی تغيير يافت. در مصوبه مذکور تصریح شده است که از سال 1997 استفاده از زبان ازبکی در کلیه محاورات رسمی الزامی است و لذا افرادی که از سال 1997 به زبان ازبکی آشنایی نداشته باشند نخواهند توانست به پست دولتی دست یابند. قابل ذکر است که در بین سالهای 1923-1865 خط عربی با تعدیل مختصری در ازبکستان مورد استفاده قرار می گرفته است. در سالهای 30-1923 تعدیل مجددی در خط عربی به عمل آمد. در سالهای 40-1934 خط لاتین در این کشور به عنوان الفباي دوم و از سال 1940 خط کیرل (روسی) به عنوان تنها خط رسمی مورد استفاده قرار گرفت. در سال 1956 در خط کریل نیز تعدیل هایی به عمل آمد.

جغرافیای سیاسی ازبکستان :ازبکستان با 447400 کیلومتر مربع معادل 172741 مایل مربع با 23 ملیون نفر پرجمعیت ترین جمهوری آسیای مرکزی محسوب می شود. این کشور در قلب آسیای مرکزی بین رودهای سیر دریا و آمودریا قرار گرفته، با تمام جمهوری های آسیای مرکزی مرز مشترک دارد . موقعیت مرکزی و جمعیت این کشور موجب شده است که امروزه این جمهوری نقطه ارتباطی مناسبی برای کل آسیای مرکزی باشد .قسمت اعظم مرزهای ازبکستان از جلگه ها می گذرد که به توسعه حمل و نقل و روابط اقتصادی با کشور های دیگر مساعدت می نماید .کشورهای آسیای مرکزی به سبب عوامل جغرافیایی،اقتصادی، تاریخی، فرهنگی، قومی و مذهبی خود از ویژگی های خاصی در روابط ژئو پلتیک و اقتصادی خویش برخوردارند. نخست آنکه ازبکستان در قلب آسیای مرکزی از لحاظ جغرافیایی در محل تقاطع اروپا در غرب و آسیا در شرق و شمال به روسیه و از جنوب به جهان اسلام محدود است و بدین سان از موقعیت استراتژیک بسیار عمده ای برخوردار است.

دوم آنکه ازبکستان، مستقیما به آبهای آزاد راه ندارد. کشورهای آسیای مرکزی تنها می توانند با عبور از خاک همسایگانشان به آبهای آزاد جهان راه پیدا کنند.

سوم آنکه در ازبکستان منابع طبیعی به ویژه گاز، نفت، ذغال سنگ و طلا به وفور یافت می شود. علاوه بر این ازبکستان دارای شرایط مناسبی جهت کشت پنبه و سایر محصولات کشاورزی است. (این کشور سومین صادر کننده پنبه و هفتمین تولیدکننده طلا در جهان است. )

چهارم آنکه، ازبکها با فرهنگ اسلامی پیوندهای دیرینه دارند و در واقع هویت خود را از اسلام گرفته اند.
آسیای مرکزی با خصوصیات جغرافیایی خود زمانی مسافت مهمی از جاده معروف ابریشم را در برگرفته بود و در مبادله فرهنگی و اقتصادی میان شرق وغرب سهم بزرگی را در تاریخ به خود اختصاص داده بود. از طریق آسیای مرکزی بود که سه اختراع چین در دوران باستانی یعنی قطب نما ، باروت و دستگاه چاپ کننده چوبی در جهان غرب و اروپا اشاعه یافت و بسیاری از فراورده های تمدن غرب از همین طریق در مشرق زمین رواج پیدا کرد.

تاریخچه رشد ادیان و مذاهب در ازبکستان :ازبکستان کشوری است که پیروان قریب به 15 دین و مذهب مختلف را در خود جای داده است. عمده ترین ادیان مذکور عبارتند از: اسلام، مسیحیت، یهودیت.

الف: اسلام: به دنبال فتح خراسان بدست اعراب در سالهای 70-60 هجری، لشکرکشی های متفرق اعراب به ماوراءالنهر با کمک حکام محلی که علیه یکدیگر مبارزه می کردند، منجر به فتوحات اردوی مسلمانان شد که اسکان گروه های عرب را در نقاطی از این سرزمین به دنبال داشت .اعراب برای اولین بار در سال 651 م در محدوده آسیای مرکزی از جمله هرات، بلخ و مرو حضور پیدا کردند. در سال 708 م قتیبةبن مسلم از سوی حجاج به عنوان والی خراسان مامور فتح نهایی ماوراءالنهر شد و وی در طول قریب 20 سال تا نزدیکی مرز چین و کاشغر و از شمال تا حدود تاشکند کنونی لشکر كشید. وی در سال 709م به بخارا حمله کرده و در سال 712م آنجا را فتح کرد. متعاقبا خوارزم در سال 713م، سمرقند در 714م و تاشکند و فرغانه در 716م فتح شد. بدین ترتیب دین اسلام به مرور زمان در آسیای مرکزی نفوذ کرده، گسترده شد.

ب: مسیحیت: در پی تبلیغ مهاجرین در قرن 4-2 میلادی، مسیحیت در ازبکستان نفوذ كرد. در قرن 4م پیروان زیادی در ازبکستان پیدا کرد و در حال حاضر 27 کلیسا به این دين اختصاص دارد. بطور عمده روسها پیرو مسحيت هستند .مذهب کاتولیک نیز در قرن 13م وارد ازبکستان شده که عمدتا لهستانیها و لیتوانیها پیرو آن هستند.کاتولیکها 3 کلیسا دارند .دیگر فرقه های مسیحیت منجمله ادونتیستها، بابپتیستها، متدیستها و ارامنه نیز در ازبکستان پیروانی دارند.

ج :یهودیت: مقارن زمانی که شارلمانی تاج امپراطوری غرب را بر سر داشت، درکرانه های خاوری اروپا در میان قفقاز و ولگا، دولت یهودی «امپراطوری خزر» فرمان می راند .کشور خزر ها موضع استراتژیکی مهمی را در مدخل حیاتی میان دریای سیاه و دریای مازندران اشغال کرده بود و مردمی از تبار ترکان در آن زندگی می کردند. این کشور به منزله حائلی بود که کشور بیزانس را در برابر هجوم قبایل وحشی صحرای شمال مانند بلغارها، مجارها و...روسها نگاه می داشت. دولت خزران نزدیک به چهار قرن دوام آورد. در این مدت امپراطوری خزر مرکز بازرگانی شد. با رفت و آمد آنها مسیحیت، اسلام و یهودیت در آن سرزمین رواج یافت. در سال 740 م پادشاه و درباریان طبقه حاکم خزران به آيین یهود گرویدند و بدین گونه یهودیت مذهب رسمی خزرها شد. یهودیان به عنوان مهاجر و تاجر در سراسر آسیای مرکزی بتدریج پراکنده شدند ولی امروزه قسمت اعظم آنان در بخارا و سمرقند متمرکز هستند و به زبان فارسی تکلم می کنند .یهودیان ازبکستان از 17 کنیسه و یک مرکز آموزشی برخوردار هستند.

نفوذ ادیان در اوضاع سیاسی و فرهنگی منطقه :مردم آسیای مرکزی وارث تمدنهای کهن هستند که برخی از آنها قبل از اسلام بوده اند. اما این دین اسلام است که طی هزار سال در گستره ای عظیم، زندگی روزمره مردم آسیای مرکزی و به ویژه ازبکستان را هدایت کرده است . از اواسط قرن 10 تا پایان قرن 16م، اسلام بعنوان مهمترین دین در این منطقه شناخته شد و آسیای مرکزی به یکی از معتبر ترین کانونهای فرهنگی جهان اسلام تبدیل شد .شهر های بخارا و سمرقند از قرن 3 هجری به بعد بعنوان دو مرکز مهم تدریس علوم اسلامی شناخته شد و علمای مسلمان از نقاط مختلف گیتی جهت کسب تازه ترین برداشتها از اسلام به آن دیار شتافتند. در طول این 6 قرن بخارا مهد اسلام نامیده می شد. با توجه به همین ویژگی و علمای اسلامی كه ساکن این شهر بوده اند، در حال حاضر این شهر را «بخارای شریف» می نامند . از همان ابتدای اشاعه اسلام در این خطه، تصوف در ازبکستان رو به شکوفایی نهاد. بخارا و خیوه که دو مرکز از مهمترین مراکز تعلیمات صوفیه در قرون وسطی به شمار می رفتند، در ازبکستان کنونی واقع شده اند. هر دوی این مراکز در اشاعه مکاتب تصوف در کل جهان اسلام از اهمیت شایانی برخوردار بودند .نجم الدین کبری (1221-1145م) در خیوه به تعلیم طریقتی پرداخت که به «کبرویه» معروف شد. بهاءالدین نقشبند در بخارا مسلک نقشبندیه معروف به طریقت خواجگان را اشاعه داد. این دو به ویژه نقشبندیه نفوذ ریشه داری یافت و در سراسر آسیای مرکزی، قفقاز و نواحی ولگا، اناتولی، کردستان و هند منتشر شد. اکنون نیز بزرگترین فرقه تصوف است و همچنان پیروانی را در خاور و باختر به خود جذب می کند .همچنین «یسویه» در تمام ناحیه «قادریه» در فرغانه و «چشتیه» در خوقند پیروان زیادی دارند. مدفن بهاءالدین نقشبند درست در کنار بخارا است که در 1543 م امیر عبد العزیز خان مرقدی بر مزارش ساخت. حتی امروزه هم بهاءالدین از چنان حرمت و نفوذی برخوردار است که بسیاری تصور می کنند اگر دو یا سه بار به زیارت مرقدش بروند گویی به زیارت کعبه نایل شده اند.

سیاست مذهبی حکوم
الف- قبل از استقلال: پس از استقرار حکومت کمونیستی در ازبکستان و با توجه به ایدئولوژی خاص این حکومت که اساسا با دین و مذهب مخالف و به بی خدایی در نظام عالم و ماده معتقد بودند،هزاران مسجد و مدرسه مذهبی بسته و به انبار تبدیل شد، حتی برخي از آنها را تخریب كردند. در ادامه این روند در ازبکستان نیز به پیروی از سیاست کلی نظام شوروی برای مبارزه با دین از روش خاصی استفاده مي شد. بدین ترتیب که آثار تاریخی و نسخ خطی مربوط به آثار دینی را معدوم مي كردند. این جریان تا زمان جنگ جهانی دوم ادامه یافت تا این که در زمان جنگ برای جلب حمایت مسلمانان علیه آلمانیها، آزادیهای مقطعی و جزیی وضع، ولی پس از پایان جنگ مجددا سیا ست سابق علیه مسلمانان در پیش گرفته شد و تا دوران روی کار آمدن میخائیل گورباچف این وضع ادامه داشت. تنها با شروع اصلاحات گورباچف این وضع اندکی بهبود یافت.

ب: پس از استقلال

پس از استقلال و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری های مختلف در این امپراطوری دیگر بار اسلام در آسیای مرکزی نضج گرفته، به عنوان یک عامل مهم و تعیین کننده مطرح شد.دولت ازبکستان در ارتباط با مذهب، سیاست دو گانه ای را اعمال می کند. از طرفی به لحاظ فشارهای خارجی و مقدمه کسب مقبولیت جهانی در قانون اساسی جدید، خود را لائیک معرفی كرده است و علیرغم اینکه بیش از 85% جمعیت ازبکستان را مسلمانان تشکیل می دهند در قانون اساسی از اسلام و دیگر ادیان ذکری به میان نیامده است. از طرف دیگر برای حفظ امنیت و آرامش اجتماعی اقداماتی در جهت بزرگداشت دانشمندان اسلامی به عمل می آید و به علت اعتقادات مردم به سنن اسلامی و علاقه آنان به دانشمندان بزرگ اسلامی برخاسته از این سرزمین، بناچار تن به قبول و حمایت از آداب اسلامی می دهد که ریشه عمیق در اعتقادات مردم دارد. اعلام رسمی دولت ازبکستان مبنی بر تعطیلات رسمی در اعیاد فطر و قربان درهمین راستا است. در سال 1991 قانون ازبکستان در مورد آزادی عقیده و سازمانهای دینی صادر شد. طبق قانون مذکور در ازبکستان دین از سیاست جدا است و اتباع ازبکستان صرف نطر از اعتقادشان در برابر قانون مساوی هستند و نیز هیچ یک از ادیان نسبت به دیگری امتیاز و محدودیت ندارد. همچنین قانون مذکور تصریح می کند که دولت، فعالیت سازمانهای دینی را مانند فعالیتهای الحادی از نظر مالی تامین نمی کند.

موسیقی در ازبکستان: سبکهای مختلفی از موسیقی در ازبکستان وجود داشته است. تک نوازی، سازهای مسیحی و در نهایت همنوازی مراحل مختلف موسیقی در ازبکستان بوده است. موسیقی ازبکستان را از لحاظ قومی و شرایط اجتماعی و اقتصادی می توان به 4 قسمت تقسیم کرد:

موسیقی خوارزم

موسیقی بخارا و( سمرقند)

موسیقی فرغانه و تاشکند

موسیقی سرخان دریا و قشقه دریا

 الات موسیقی ازبکها عبارتند از: گیجاک، کوبوز، ساتو،دورما، دوتار، تنبور،عود، رباب، چنگ (سیمی) سینبرید، بالابان، سورنای، کوشنای، کرنای، دویرا، نقاره و چینداول.

مهمترین معضلات و مسائل فرهنگی و اجتماعی

مهمترین معضل فرهنگی و اجتماعی در ازبکستان را می توان حضور اقلیتها و به ویژه روسها دانست .پس از فروپاشی شوروی، سیادت سنتی روسها در منطقه و از جمله ازبکستان از بین رفته است که بطور عمده برای روسها مشکل روانی ایجاد کرده است. با توجه به تفاوت عمیق فرهنگی، نه روسها می توانند سر تسلیم در برابر فرهنگ ازبکها فرود آورند و نه ازبکها دوران گذشته را فراموش خواهند کرد.در حال حاضر مردم ازبک اقلیت روس را علیرغم داشتن مشاغل تخصصی از نظر اجتماعی هم سطح خود نمی دانند که این موضوع مشکلاتی را در پی خواهد داشت . با توجه به رسوخ اسلام بر هویت رفتار، گرایشها و شیوه زندگی مردم مسلمان ازبکستان در جنبه های سیاسی و اجتماعی زندگی آنان، هویت جمعی از مردم ازبکستان در مقابل ساکنان غیر مسلمان بطور عمده روسی، بر پایه احساسات هویت مذهبی مسلمانان بنا شده است. فاصله بین جوامع اروپایی و مسلمان که در عرصه ملی و مذهبی هر دو به چشم می خورد ،مجموعه ارزشهای متضاد آنان را تشدید و تماسهای دو جامعه را محدود می کند. پس از به قدرت رسیدن روسها تقریبا تمام ارزشها و نهاد های اسلامی غیر قانونی اعلام شدند. در ذیل پاره ای از سیاستهای ویژه شوروی برای از بین بردن فرهنگ و سنت مردم آسیای مرکزی آمده است: کاهش میزان پیوستگی با گذشته و به این منظور روسها کمتر از 20 سال حرف الفبا را از عربی به لاتین و سپس به کریل تغییر دادند و همه اینها تحت لوای گسترش سودا در این منطقه صورت پذیرفت .این سیاست باعث از بین رفتن پیوستگی تاریخی و فرهنگی آسیای مرکزی با گذشته شد. امروزه بیشتر مردم آسیای مرکزی آثار نیاکانشان از قبیل بیرونی، فارابی، ابن سینا، خوارزمی ،بخاری، ترمذی، رودکی، نوایی و جامی را نمی توانند بخوانند .اقدامات دیگر در جهت نابودی مساجد، بی اهمیت ساختن رعایت پنج اصل دین اسلام، تشویق به نوشیدن مشروبات الکلی و دیگر کالاهای مصرفی که مسلمانان آنها را فساد می نامند، اغلب با خشونت صورت می پذیرفت.

کتابخانه های ازبکستان: برخی از کتابخانه های ازبکستان از شهرت بالایی برخوردار هستند به عنوان مثال می توان به کتابخانه علی شیر نوایی اشاره كرد. در سال 1870 کتابخانه مذکور با عنوان ترکستان افتتاح شد که از سال 1919 کتابخانه مردمی نامیده شد و در نهایت از سال 1925 به کتابخانه علی شیر نوایی مرسوم گرديد. کتابخانه مذکور بزرگترین کتابخانه ازبکستان است و در آن حدود 5 ملیون کتاب نگهداری می شود.علاوه بر آن باید به نسخ خطی متعدد که در کتابخانه های مختلف در پایتخت و استانها محفوظ است اشاره كرد. از جمله در مخزن نسخ خطی مؤسسه خاور شناسی آکادمی علوم ازبکستان 40 هزار رساله در 18 هزار جلد نسخه خطی محفوظ است .بطور کلی در 10 کتابخانه ازبکستان حدود 200000 جلد کتاب نسخه خطی و کتابهای نادر محفوظ است که مقدار زیادی از نسخ خطی فوق الذکر به خط و زبان فارسی نگاشته شده است.

تئاتر در ازبکستان: پس از نفوذ روسیه در ازبکستان، تئاتر روسی در آن منطقه رایج شد. در دهه 20 در میان روشنفکران ازبکستان نهضتی در جهت ایجاد تئاتر ازبکستان به شکل اروپایی به وجود آمد. بنیانگذار تئاتر در ازبکستان حمزه حکیم زاده نیازی است .در سال 1918 حمزه در فرغانه اولین تئاتر را تشکیل داد. در سالهای 1918-1919 تئاتر های روسی در تاشکند و سمرقند ایجاد شد. در سال 1939 تئاتر مقیمی افتتاح و در سال 1945 مؤسسه تئاتر در تاشکند تاسیس شد. در حال حاضر 43 تئاتر در ازبکستان وجود دارد که تئاتر علیشیر نوائی بزرگترین آنها به شمار می آید.

سینما در ازبکستان: در 1897 اولین فیلم در تاشکند به نمایش گذاشته شد تا سال 1917 میلادی 17 سینما در ازبکستان وجود داشت که فیلم های روسی را به نمایش می گذاشت .در سال 1925 در ازبکستان شرکت دولتی سینما تاسیس شد و در اواخر دهه 20 گروهی از جوانان را برای تحصیل در رشته سینما به مسکو و لنینگراد اعزام كردند .تا سال 1930 فیلم های صامت در ازبکستان به روی صحنه می آمد. در سال1937 اولین فیلم صدادار در ازبکستان به اکران گذاشته شد. از سال 1968 فستیوال بین المللی فیلم کشور های آسیایی - افریقایی تحت عنوان «در راه صلح، ترقی اجتماعی و آزادی ملل» هر 2 سال یکبار در تاشکند برگزار می شود  . در حال حاضر 2373 سینما و باشگاه سینمایی در ازبکستان وجود دارد، که 50 سینمای درجه یک در بین آنها وجود دارد.

 آثار مهم فرهنگی و تاریخی ازبکستان: برخی از شهر های ازبکستان گنجینه ابنیه تاریخی یا آثار باستانی و هنری ایران است که قسمتی از میراث مشترک فرهنگی ایران و آسیای مرکزی به شمار می رود .در زمان تیمور گورکانی شهر سمرقند به صورت کانون هنر ایرانی در آمد. الغ بیک، معروفترین دانشمندان ریاضی و نجوم را در دربار خویش گرد آورد و به کمک آنها رصد خانه معروف الغ بیک را در سمرقند بنیان نهاد. به کمک آنها زیج معروفی ترتیب داد که به زیج الغ بیکی مشهور است و آخرین زيج معتبر ایران به شمار می آید.از آثار تاریخی سمرقند می توان «گور امیر» (807 هجری) که به دست عبدالله بن محمد بن محمود بناءالاصفهانی معمار ایرانی ساخته شده و هم چنین « قبر تیمور گورکانی» واقع در آن، مدرسه شیردار(46-1029 هجری)، مدرسه طلا کاری (71-1056 هجری)، مدرسه الغ بیک (824 هجری)، (هر سه واقع در میدان ریگستان)، مسجد بی بی خانم (7-802 هجری)، مسجد نمازگاه، مسجد خانقاه و مزار خواجه عبدالله احرار (قرون 15 الی 20 میلادی)، مجموعه بناهای شاه زند شامل مزار قثم بن عباس و مزار قاضی زاده رومی و مقبره تعدادی از اعضای خانواده تیمور ،بقایای رصد خانه الغ بیک (832 هجری)، آرامگاه رودکی در قریه رودک، مسجد حضرت خضر(ع) (قرن 19 میلادی)، آرامگاه خواجه عبدی درون آرامگاه برهان الدین ساغرچی (قرن 8 هجری) را نام برد.

در شهر بخارا و حوالی آن نیز مجموعه آثار تاریخی به شرح ذیل وجود دارد:ارک و ریگستان که فقط از مجموعه، بالا حوض آن باقی مانده است،دروازه ارک (18 م) مقبره امیر اسماعیل سامانی (4-3 هجری) مقبره چشمه ایوب (8-10 هجری) قوش مدرسه شامل مدرسه مادر خان (67-1566 م) و مدرسه عبدالله خان (90-1588م) مدرسه گاوکشان (1570 م)، مسجد جامع خواجا کلان (1598م) مجموعه آثار تاریخی خواجه بهاالدین نقشبند (1389 م)، مجموعه یادگاری های پای کلان شامل مدرسه میرعرب (943 هجری)، مناره کلان (1127 م)، مسجد کلان(5-1514 م)، مدرسه امیر عالم خان ،مجموعه تیمچه های تجاری، قوش مدسه شامل مدرسه الغ بیک (1417م) و مدرسه عبد العزیز خان (2-1561م) مجموعه یادگاریهای لب حوض شامل مدرسه کوکلتاش، مدرسه نادر دیوان بیگی و خانقاه نادر دیوان بیگی، چهار منار، خانقاه فیض آباد، مناره کالیان، مناره کلان، مسجد مغاک عطاری، مسجد خواجه زین الدین و مسجد نماز گاه.

در ناحیه غجدوان خرابه های مدرسه الغ بیک و مزار عبد الخالق غجدوانی صوفی مشهور ماوراءالنهر قرار دارد و در نزدیکی آن مقبره بیان قلی خان واقع شده است. مناره وابکند در حوالی بخارا و مجموعه تاریخی سیف الدین باخرزی در حومه شرقی بخارا و آرامگاه میر سید بهرام در کرمینه قرار دارد. در شهرهای خیوه، تاشکند، کهنه اورگنج، ترمذ، نمنگان، خوقند، شهرسبز نيز آثار تاریخی زیادی وجود دارد.

موسسات فرهنگی خارجی در ازبکستان

مرکز فرهنگی یهودیان بنام یکشنبه در تاشکند تاسیس شده است که اخبار اسرائیل را بر روی کاست ویدیو ضبط كرده، روز های یکشنبه به همراه برنامه های آموزشی زبان، فرهنگی و تاریخی برای یهودیان مقیم به نمایش می گذارد. 120 نفر در مرکز مذکور به تحصیل اشتغال دارند.

از مراکز فرهنگی خارجی می توان به مراکز فرهنگی آلمان، فرانسه، مصر، هند و قزاقستان، اوکراین و... اشاره كرد.

شعبه اتحادیه بین المللی «آلیانس فراغنس» در شهر سمرقند فعالیت می کنند و وظیفه اصلی این سازمان برقراری روابط فرهنگی و اقتصادی و... با دول خارجی است. نمایندگان آلیانس فرانس اهداف آموزش زبان فرانسوی، آشنا كردن ساکنین سمرقند با فرهنگ و میراث علمی فرانس و نمایش نمایشنامه و کنسرت، ترتیب دادن مراکز تفریحی و سفر های توریستی را دنبال می کند.

مراکز فرهنگی هند ومصر در سال 1994 م در تاشکند افتتاح شده اند.

ادبیات و فرهنگ ایرانی در ماوراءالنهر

بین سرزمینهای آسیای مرکزی و ایران چنان ارتباط تاریخی و فرهنگی ریشه دار و کهنسالی وجود دارد که می توان آن را از قدیمی ترین موارد نوع خود در تاریخ جهان دانست. در دوران اسلامی فصل تازه ای در روابط فرهنگی و هنری ایران با این سرزمینها آغاز شد. در این دوره نخستین شاعران پارسی گوی، ادب پارسی را در ماوراءالنهر در شهر هايی چون بخارا و سمرقند پایه گذاری کردند. دربار سامانیان از همان آغاز به صورت کانون اصلی علم و ادب پارسی درآمد و شعرایی مانند ابوالمثل بخارایی، سپهر بخارایی کار بنیانگذاری شعر پارسی را به عهده گرفتند.با این وجود شعر فارسی دري به مفهوم واقعی خود با رودکی پا به عرصه وجود نهاد که اهل قریه پنج رودک از توابع سمرقند بوده و اکنون مزار او در این قریه واقع است. در زمان رودکی، شعرای بزرگی از نواحی مختلف این سرزمین برخاستند که از جمله آنها می توان ابوالعباس بخارایی، ابوحفض سغدی شاعر و مولف قدیمی ترین کتاب لغت فارسی را نام برد كه مخترع یکی از ادوات موسیقی به نام «شهرور» نیز به شمار مي رود. در این عصر از وزرای دانشمندی چون ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی، ابوالفضل محمد عبدالله بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد بلعمی، ابوعلی احمد بن محمد جیهانی، ابو طیب محمد بن حاتم مصعبی، ابوالحسین عبدالله بن احمد عتبی و شاعران بزرگی مانند ابوالعباس مروزی، مسعود مروزی، ابوالحسن شیخ بلخی که او نیز علاوه بر شاعری در حکمت و فلسفه و خوشنویسی مهارت بسزایی داشت، ابوطیب مصعبی وزیر، ابولعباس ربنجنی، ابو طاهر خسروانی، ابو الموید بلخی، ابوشکور بلخی مولف آفرین نامه، ابومنصور محمد بن احمد دقیق بلخی و دهها شاعر دیگر را می توان نام برد.کتاب تاریخ طبری و تفسیر طبری تالیف محمد بن جریر طبری و ترجمه تاریخ طبری یعنی تاریخ بلعمی در این عصر نوشته شده .کتاب کلیله و دمنه در زمان این سلسله توسط نصرالله منشی از عربی به فارسی و سند باد نامه توسط کاتب سمرقندی از عربی به فارسی ترجمه و آثار بسیار دیگر در فلسفه و حکمت و شعر و موسیقی و طب و نجوم در این دوره نوشته شد. سامانیان که خود از نژاد ایرانی بودند به زبان فارسی و آثار گویندگان فارسی زبان انس و الفت بسیار داشتند و در عصر آنان زبان فارسی در نواحی ماوراءالنهر رواج یافت. ابو نصر فارابی، متعلق به همین ناحیه و همین دوران است.

دو تن از بزرگترین دانشمندان اسلامی در قرنهای 4-5 هجری یعنی ابوریحان بیرونی و ابو علی سینا متعلق به همین ناحیه هستند. بیرونی از بیرون خوارزم و ابو علی سینا از قریه افشند بخارا برخاستند.در قرن ششم، دانشمندان و شعرایی چون کرشیدالدین وطواط، نظامی عروضی، شهاب الدین ترمذی، کمال الدین بخارایی، سوزی سمرقندی، عوفی بخارایی مولف دو کتاب لباب الالباب و جوامع الحکایات و لوامع الروایات، اثیرالدین اخسیکتی، بهاءالدین خوارزمی مولف التوسل الی الترسل، شیخ نجم الدین کبری بزرگترین عارف اسلامی که مزار او در اطراف خیوه (کهنه اور گنج)است، پا به عرص علم و ادب گذاشتند.در قرن هفت و هشت: فخر الدین محمد بناکتی، مسعود سمر قندی، خواجه حسام الدین حافظ بخارایی مولف انیس الطا لبین، صوفی سمرقندی، بدرالدین چاچی، محمد بن اسعد بخارایی مولف منشآت. از زمره بزرگان این قوم عارف و شاعر و پهلوان ساکن خیوه، پهلوان محمود قتالی معروف به پوریای ولی را مي توان نام برد که در سال 722 هجری درگذشت.

قرنهای نهم و دهم: دولتشاه سمر قندی مولف تذکره الشعرا، عبدالرزاق سمرقندی مولف مطلع السعدین، خواجه عبیدالله احرار سمر قندی معروف به خواجه احرار یکی از بزرگان مشایخ نقشبندی، کمال الدین کاشانی خوارزمی عارف نامی و مؤلف جواهرالسرار و قاضی میبدی و....یکی از وزرای عبدالله خان شیبانی، میر علی کاتب هروی خطاط معروف بود که از بزرگترین خطاطان نستعلیق است و مزار وی در فتح آباد بخارا است. گذشته از رونق فراوان شعر و ادب در مراکزی نظیر بخارا و سمرقند، این شهر ها از همان آغاز دوره اسلامی از کانونهای علمی و فرهنگی درجه اول ایران بشمار می رفتند. کتابخانه معروف سامانیان که تا قرن 4 هجری در بخارا دایر بود از بزرگترین کتابخانه های دنیای اسلام محسوب مي شد.

رسانه های گروهی ازبکستان :اولین روزنامه به زبان ازبکی در سال 1898 م به نام «روزنامه ولایتی ترکستان» منتشر شد. از 1905 روزنامه های دیگری چون: آيينه، خورشید، صدای ترکستان، توران و الغ ترکستان به چاپ رسید .در حال حاضر 390 روزنامه و 70 مجله در ازبکستان به چاپ می رسد. در زمره روزنامه های فعلی ازبکستان می توان به: خلق سوزی، ازبکستان آوازی، ترکستان، ازبکستان ادبیاتی و صنعتی، تاشکند آقشامی، معرفت و... اشاره كرد. روزنامه های مذکور به زبان ازبکی چاپ می شوند. روزنامه های روسی زبان نیز از قبیل «نارودناي اسلوا» و « چرنی » و « آواز تاجیک» به زبان تاجیکی و با حروف ریل چاپ می شوند .در بین مجلات می توان به گلستان، شرق یولدوزی، یاشلیک ،گلخن و غنچه اشاره كرد.

خبرگزاری های داخلی و خارجی در ازبکستان :خبرگزاری ملی ازبکستان در سال 1924 تاسیس شده، قبل از کسب استقلال به عنوان شعبه «تاس» (خبرگزاری اتحاد شوروی) فعالیت داشت. امروزه خبرگزاری ازبکستان تنها آژانس خبری است که خبرهای داخلی و خارجی را برای روزنامه ها،مجلات و رادیو و تلویزیون ازبکستان تهیه می کند. اخبار به زبانهای ازبکی و روسی تهیه می شوند . خبرگزاری ازبکستان با خبرگزاریهای چین، ترکیه، روسیه و چند کشور دیگر اخبار را مبادله می کنند. در تمامی استانها خبرنگاران و عکاسان خبر گزاری حضور دارند.

موسسات انتشاراتی در ازبکستان: از موسسات انتشاراتی موسسه «شرق» «ازبکستان» «اقی تور چی» «یازووچی » و «غفور غلام» در زمره مؤسسات عمده به شمار می آیند. اخیراً موسسات انتشاراتی خصوصی نیز در حال تاسیس هستند.

رادیو در ازبکستان : اولین ایستگاه رادیویی آسیای مرکزی در سال 1921 در تاشکند بر پا شد. اما پخش برنامه های منظم رادیویی در سال 1927 شروع به كار كردند.رادیو ملی ازبكستان در حال حاضر در 3 کانال روزانه 59 ساعت برنامه پخش می کند. برنامه ها به زبان ازبکی، روسی، تاجیکی، قزاقی و تاتاری پخش می شوند.بخش برون مرزی رادیو ازبکستان نیز هم اکنون روزانه 14 ساعت در 15 زبان از جمله فارسی، انگلیسی، عربی، هندی، اردو، ازبکی و... برنامه پخش می کند.

تلویزیون در ازبکستان: شرکت دولتی رادیو و تلویزیون ازبکستان تحت نظر کابینه وزرا اداره می شود، ريیس آن در سطح وزیر است. پخش برنامه های منظم تلویزیونی از سال 1956 آغاز شده است در حال حاضر تلویزیون ازبکستان 3 کانال دارد .ضمنا برنامه های شبکه تلویزیونی «آستانکینو» روسیه نیز در حال حاضر روزانه به مدت تقریبی 5-6 ساعت تقویت می شود .برنامه ها عمدتاً به زبان ازبکی و بخشی از آن به زبانهای روسی، تاجیکی ،اویغوری، قزاقی، قرقیزی، کره ای، آلمانی و انگلیسی پخش می شوند.در سالهای اخیر تلویزیون خصوصی در شهر های تاشکند و سمرقند در حال رونق است و همزمان در چند شهر تلویزیون کابلی نیز رواج یافته است .برج تلویزیون ازبکستان 375 متر ارتفاع دارد، پس از برج آستانکنیو مقام دوم را در بین کشور های مشترک المنافع دارد. در ارتفاعات 105 و 110 متری برج مذکور رستوران گردان وجود داشته، در ارتفاع 205-210 متری اداره هواشناسی و بخش فنی قرار دارند.

اوضاع اقتصادی در ازبکستان :ازبکستان در 1991 با اعلام استقلال از شوروی نه تنها وارث مشکلات مشترک باقیمانده برای تمام جمهوری های مشترک المنافع از قبیل افت تولید، نزول کیفیت محصولات، رشد تورم و غیره شد، بلکه همچنین با مشکلات خاص اقتصادی خود از جمله اقتصاد تک محصولی و سطح پایین زندگی با وابستگی شدید به واردات محصولات نفتی و مشکلاتی از این قبیل روبرو شد.دولت برای مقابله با مشکلات مذکور و نیل به اقتصاد بازار، برنامه های اقتصادی کلان را تدوین کرد. سیاستها و اولویتهای لازم برای گذار به اقتصاد بازار توسط رئیس جمهور ازبکستان به شرح زیر اعلام شده اند.

اولویت اقتصاد بر سیاست. جدا بودن سیاست از مناسبات اقتصادی، اعم از داخلی و خارجی

در دوران گذار به اقتصاد بازار، دولت مسئول اصلی انجام اصلاحات اقتصادی و تحولات دموکراتیک است.

اولویت قوانین و لزوم اجرای آن و رعایت حقوق اتباع

اجراي سیاست اجتماعی قوی که از منافع اتباع و بخصوص قشر فقیر حمایت كند.
گذار تدریجی و مرحله به مرحله به اقتصاد بازار و خودداری از وارد آوردن شوک به جامعه.

این کشور در میان کشور های آسیای مرکزی دارای امکانات نسبتا خوب اقتصادی در زمینه های صنعت و کشاورزی است. پس از جنگ جهانی دوم ،رشد اقتصادی ازبکستان آغاز شد و در زمینه های صنایع معدنی ،فلزات آهنی و رنگی، کارخانجات صنعتی از جمله هواپیما سازی، منسوجات و پنبه پاک کنی به پیشرفت هايي نائل آمده است . خصوصی سازی در این کشور به تدریج در تمام بخشهای اقتصادی کشور آغاز شده است. از جمله سفارشات دولتی و یارانه به تدریج در حال حذف شدن هستند. اتخاذ سیاستهای اقتصادی مذکور به همراه وجود امنیت لازم برای شروع فعالیتهای اقتصادی باعث شده که کشور های خارجی را برای سرمایه گذاری به این کشور جذب کند.

معادن: خاک ازبکستان از لحاظ منابع زیر زمینی غنی بوده، بیش از 750 نوع مواد معدنی در ازبکستان یافت می شود که ارزش تقریبی آن براساس ارزیابی کار شناسان غربی 3 هزار میلیارد دلار برآورده شده است. ازبکستان در سطح جهانی از نظر تولید طلا هشتم، از نظر ذخایر اورانیوم هفتم و از نظر تولید آن 12-13 و از نظر تولید مسدر رده 10-11 است. دیگر منابع: سنگ آهن ( آهن، تیتان، منگنز، کروم ) فلزات رنگی (مس، سرب ) فلزات نادر (ولفرام، مولیبدن، قلع، بیسموت، جیوه ) و فلزات قیمتی (طلا، نقره ) یافت می شود. این کشور از نظر مصالح ساختمانی بسیار غنی است.

کشاورزی در ازبکستان :ازبکستان کشوری کشاورزی بوده و حدود 40% NMP آن را محصولات کشاورزی تشکیل می دهد. با توجه به ذوب شدن برف ها از اواخر سپتامبر تا آوریل فقط برداشت یک محصول در سال امکانپذی است .از نظر زراعتي ازبکستان را می توان به 3 منطقه تقسیم كرد:

 مناطق کوهستانی و کوهپایه ای: 5/21% از خاک ازبکستان را در بر دارد و از جنگل و مرتع پوشیده شده است، باغ میوه و تاکستان در این منطقه یافت می شود. پرورش دام شغل اصلی مردم این سرزمین به شمار می رود.

مناطق زراعتی: این بخش 18% تمام کشور را در بر می گیرد، فرغانه، چرچیق، انگرین، زرافشان، قشقه دریا، سرخان دریا و قسمتی از آمودریا در این منطقه قرار دارندکه مهمترین و آبادترین بخش کشور را تشکیل می دهند. کشاورزی در این منطقه بستگی به آبیاری مصنوعی دارد .بیش از 3 ميلیون هکتار (9/6% کل کشور) زمین آبیاری می شود. پنبه، سبزیجات، میوه، برنج و علوفه از محصولات مهم در این مناطق محسوب می شوند. مناطق کویری: این منطقه از قیزیل قوم تا فلات امتداد داشته، 60% ازبکستان را شال می شود که از نظر کشاورزی عقب مانده ترین بخش کشور محسوب می شود.

پنبه: قدیمی ترین صنعت کشاورزی در ازبکستان محسوب می شود. این محصول یکی از مهمترین ابزار کسب ارز معتبر است. ازبکستان دو،سوم پنبه جمهوری های آسیای مرکزی را تولید می کند. این کشور چهارمین تولید كننده و سومین صادر کننده پنبه در جهان به شمار مي رود (پس از آمریکا و چین)

ابریشم: سابقه پرورش کرم ابریشم در ازبکستان در دره فرغانه به قرن 4 م بر می گردد که ارتباط زیادی با کشت پنبه دارد. زیرا درخت توت در مناطقی که پنبه کشت می شود، یافت می شود. در سال 1992 ازبکستان با ژاپن قراردادی را برای فروش ابریشم امضا کرد.

حبوبات: بزرگترین مزارع حبوبات در سمرقند و قشقه دریا قرار دارند. براساس برنامه ریزی های به عمل آمده، این کشور بزودی از واردات غلات بی نیاز خواهد شد. دولت ازبکستان پس از استقلال با همکاری اسرائیل در جهت خود کفایی به لحاظ گندم و حبوبات اقداماتی را انجام داده و در این راستا مقادیری از زمین های زیر کشت پنبه را تبدیل به کشت گندم، حبوبات و سیب زمینی كرده است. لازم به ذکر است که در زمان شوروی بر اساس سیاستهای مرکزیت زمینهای مزروعی ازبکستان غالبا به کشت پنبه که جنبه استراتژیک برای حکومت کمونیستی آن زمان داشته، اختصاص داده شده است.

سبزیجات ومیوه: ازبکستان بزرگترین تولید کننده میوه و سبزیجات در کشورهای مشترک المنافع است که تولیدات آن 60% تولیدات CIS را تشکیل می دهد.

دامپروری: احشام معمولا در مناطق قابل آبیاری وجود دارند و چراگاه های نسبتا خشک برای پرورش گوسفند استفاده می شود. بیش از 28 ملیون هکتار زمین برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند که دوف، سوم آن برای پرورش دام به کار می رود.شیلات: مجتمع «اوزبالیق» از طرف دولت مسئولیت توسعه شیلات را در ازبکستان به عهده دارد. این مجتمع متشکل از 33 واحد مستقل،4 شرکت ماهیگیری و 9 شرکت تولیدی است.انرژی: برای اولین بار در ئادی فرغانه در سال 1880 م معادن نفت و گاز کشف و استخراج آنها از سال 1904 شروع شد. بعدها ذخایر نفت و گاز در جنوب غربی ساساه جبال حصار و در قسمت جلگه ای استانهای قشقه دریا و بخارا کشف شد. معادن گاز در استان بخارا را نیز در سال 1960 کشف كردند.ازبکستان دارای منابع انرژی طبیعی شامل گاز، نفت، ذغال سنگ است. این کشور سومین تولید کننده گاز طبیعی در بین کشور های مشترک المنافع بعد از روسیه و ترکمنستان بوده و جزء 10 تولید کننده عمده گاز در جهان محسوب مي شود. ذخایر پیش بینی شده سوخت ازبکستان 3% میلیارد تن نفت و 2 تریلیون متر مکعب گاز است که بدین ترتیب از نظر ذخایر گاز مقام 13-15 را در جهان داراست . این کشور هم چنین 3%ذخایر و 5% تولید کشور های مشترک المنافع را در دست دارد.

ازبکستان هم چنین نقش استراتژیکی در تجارت نیروی برق داشته و نیمی از تولید برق آسیای مرکزی را در اختیار دارد. بیشترین بخش تولید انرژی در نیروگاه های تجاری از قبیل سیر دریا، تاشکند، نوایی، انگرین، نووانگرین انجام می پذیرد. نیروگاه هیدروالکتریک در چارواق و حاجی کنت و نیز 19 نیروگاه هیدروالکتریک کشور بر روی رودخانه چرچیق احداث شده است.

صنایع: حدود 2000 کارخانه در ازبکستان وجود دارد که در بیش از 100 رشته صنایع فعال هستند 45% کارخانه ها در بخش صنایع سنگین 35% در بخش صنایع سبک وبقیه در بخش صنایع غذایی مشغول به فعالیت هستند. صنایع در این کشور به صورت یک مجموعه مرتبط به یکدیگر است. پیشرفته ترین بخش صنایع عبارتند از صنایع سبک، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، صنایع ماشین سازی، صنایع ماشینهای ساختمانی، هواپیما و تراکتور سازی، ماشین های پنبه پاک کنی و صنایع نساجی.

اوضاع مالی و شاخصهای اقتصادی

الف - واحد پول، اجزاء و برابری آنها

این کشور در نوامبر 1993 پول ملی خود را که موقی بود بنام «سوم-کوپن» منتشر کرد. متعاقبا در ژوئیه 1994 ازبکستان پول رایج خود را با نام «سوم» روانه بازار کرد که در 15 اکتبر 1994 م به عنوان تنها پول قابل قبول پرداختها در این کشور تبدیل شد. واحد کوچکتر از سوم «تین» است و 100 تین معادل یک سوم است. در سال 1995 هر 36 سوم برابر با یک دالر آمریکا بود.

راه آهن: راه آهن ازبکستان دولتی است، تا تاریخ اول مارچ 1995 طول راه آهن مورد بهره برداری شده در ازبکستان 7/3655 کیلومتر بوده که 270 کیلومتر آن برقی است .عرض ریل راه آهن ازبکستان 1520 میلی متر و مطابق استاندارد شوروی است.

جاده ها: ازبکستان یک سیستم نسبتا مطلوب حمل و نقل جاده ای دارد و شبکه داخلی حمل و نقل قسمت اعظم کشور و خصوصا بخش متراکم آن را در بر می گیرد. مجموع طول جاده های ازبکستان 43318 کیلومتر است که شامل 3243 کیلومتر جاده بین المللی، 18582کیلومتر جاده دولتی و 21493 کیلومتر جاده محلی است. روکش 21742 کیلومتر از جاده های مذکور ترکیبی از آسفالت- بتن، 336 کیلومتر دارای بتن و 17708 کیلومتر دارای روکش سیاه است و مابقی جاده ها شنی یا خاکی هستند. در مجموع 4/95 % جاده های ازبکستان دارای روکش مناسب هستند .هم چنین 6867 عدد پل مجموعا به طول 155 کیلومتر در ازبکستان وجود دارد.

خطوط مخابراتی: خدمات ارتباطی در ازبکستان زیر نظر وزارت ارتباطات انجام می شود، کیفیت خطوط تلفنی مناسب نيست، دولت در نظر دارد در اولین مرحله نسبت به دیجیتال کردن 400 هزار خط تلفن اقدام کند.تقریبا از عمر 50% از تجهیزات بین 40-30 سال می گذرد.بطور متوسط 14/7 خط تلفن برای هر 100 نفر و 29 خط تلفن برای هر 100 خانوار وجود دارد.

عضویت در پیمانها و سازمانهای اقتصادی و بین المللی و منطقه ای

ازبکستان از بدو استقلال به عضویت سازمانهای و مجامع اقتصادی و بین المللی و منطقه ای ذیل در آمده است:

اجلاس مشورتی امنیت و همکاری در اروپا

سازمان همکاری اقتصادی اکو

سازمان ملل متحد

شورای همکاری اقیانوس اطلس شمالی

کمیته ملی المپیک

بانك اروپایی ترمیم و توسعه

اتحادیه بین المللی انرژی

سازمان بین المللی کار

شورای همکاری گمرکی

نهضت عدم تعهد

بانك جهانی

 بانك بین المللی ترمیم و توسعه

صندوق بین المللی پول

سازمان بین المللی هواشناسی

دفتر بین المللی آفات حیوانی

اتحادیه جهانی پست

عضو ناظر در گات

سازمان بین المللی حمل و نقل

حکومت، سازمانهای اداری و سیاسی

مختصری از تاریخ کشور :سرزمین فعلی ازبکستان از دوران پیش از تاریخ، مسکونی بوده و تمدنهای گوناگونی را به خود دیده است . در قرن ششم قبل از میلاد بخش اعظم این سرزمین تحت حکومت دولت هخامنشی قرار داشت. اسکندر کبیر در سال 329 قبل از میلاد به این ناحیه تاخت و پس از او سرزمین کنونی ازبکستان جزیی از کشور یونانی باکتریا شد . از قرن اول میلادی نخست سکائیان ،سپس اقوام تخار (که بعدها کوشانیان را بنیاد نهادند )این سرزمین را فتح کردند که سرانجام خود به دست هونها (هیاطله) از میان رفتند. نخستین رویارویی مسلمانان به این منطقه ظاهرا در حدود دهه 5 هجری بوده است . ازبکستان تا اواسط قرن 6 م تحت حکومت خانات ترک درآمد. اسماعیل سامانی در 873 م با تسلط خود بر ماوراءالنهر و خوارزم، سلطه سامانیان بخارا را بنیان نهاد.  قره خانیان که بیشتر هویت ترکی داشتند سامانیان را در 999 م از حکومت بر کنار کردند. در اواخر قرن 10 م قبایل سلجوق به مرور در ماوراءالنهر استقرار یافتند و توانستند تا اوایل قرن دوازدهم بیشتر خاک ازبکستان کنونی را به کنترل خود در آورند لیکن در سال 1137 م به سختی از قره ختائی ها شکست خوردند .خوارزمشاهیان که ابتدا به قره ختائیها کمک کردند تا به قدرت برسند، در پایان قرن 12م خود حکومت آنها را بر انداختند.

مغولها در سال 1219 م به آسیای مرکزی یورش آوردند و در عرض چند ماه بخارا، سمرقند و خوارزم را فتح کرده نواحی وسیعی از شمال، جنوب، خاور و باختر این سرزمین را اشغال کردند. تاخت و تاز های وحشیانه مغول نتوانست تغییر مهمی در مشی زندگی مردم آسیای مرکزی پدید آورد، اما مغولان شیوه های قدیمی تجارت و کشاورزی این ناحیه را از هم گسستند و شیرازه حیات فرهنگی آنان را از هم پاشیدند .صدها سال طول کشید تا این صدمات جبران شود. اما از جهت دیگر سیر تحولات آینده را نیز از پیش تعیین کرد. زیرا برای نخستین بار ارتباط محدودی بین آسیای مرکزی و سرزمین روسیه برقرار ساخت.

زوال حکومت ایلخانی پس از ابو سعید همراه با تشکل حکومتهای محلی از خاندان او بود. تیمور در اوایل جوانی، حکومت در هم پاشیده مغولان را سرو سامان داد و با ازدواج با دختر یکی از بزرگان منطقه (از نوادگان چنگیز) توانست با نام امیر تیمور گورکانی شهرتی در این منطقه بدست آورد. تیمور به تدریج حکومت نیرومندی را در آسیای مرکزی بنا نهاد. حکومت تیموریان توسط شیبانیان منقرض شد.ابوالخیر یکی از اخلاف شیبان، جوانترین فرزند جوجی، قدرت ازبکها را در آسیای مرکزی پایه گذاری کرد. ابوالخیر تا 1413م توانست خوارزم را فتح کنند و بیشتر قبچاقهای دشتی را مقهور سازد و تا 1447م حکومت خود را در نواحی سیر دریا تثبیت کند. محمد شیبانی، پسر وی در آغاز قرن 16 آخرین حکمران خاندان تیمور را برانداخت و تسلط ازبکها را بر ماوراءالنهر قطعی ساخت. اما این پیروزی دوام چندانی نیافت. زیرا بابر (امپراطور آینده مغولی هند) به نوبه خود این حکومت را از میان برداشت. ازبکها تا 1505 م سرزمین از دست رفته را باز پس گرفتند، لیکن در سالهای متعاقب آن ازبکستان به سبب برتری جويیهای شاه اسماعیل صفوی، بابر و ازبکان، میان ایشان دست به دست چرخید.سلسه شیبانی در دوران حکومت عبدالله خان، حاکم بخارا از سال 1557 م و زمامدارهمه سرزمینهای ازبک، در سالهای 1593-1583م به اوج اعتلای قدرت خود رسید. در دوران زمامداری او، خانات ازبک به سرزمینی که از خاور به ختن و کاشغر، از جنوب به بلخ و بدخشان و از شمال به تاشکند می رسید حکم می راندند.

ازبکها نخستین بار در خلال قرن 15 م خود را بر ماوراءالنهر تحمیل کرده بودند،تا این هنگام با ساکنان پیشین این منطقه از جمله اقوام دیگر ترک (نظیر قره خانیها) که خیلی پیش از آنها در ماوراءالنهر سکنی داشتند، در آمیخته بودند. از این روی، ازبک همه ساکنان این نواحی را در بر گرفت.

نادر شاه افشار در سال 1740م مدت کوتاهی کنترول آسیای مرکزی را به دست آورد. 13 سال بعد محمد رحیم بی، دست نشانده نادر شاه، آخرین حاکم آستراخانی بخارا را بیرون راند و خود زمام امور را به دست گرفت. محمد رحیم به عوض لقب سنتی خان خود را «امیر» نامید. او سلسله «مانقیت» را تشکیل داد که امرای ان تا اعلام جمهوری بخارا در سال 1920 م بر این خطه حکم راندند.

مانقیتها در اواخر قرن 18م زیر فرمان امیر معصوم، بیشتر ساکنان سرزمینهای جنوبی خود را مقهور ساختند. خطه مرو را در سال 1785م ویران كردند، به خراسان تاختند و سرانجام خیوه را به تصرف در آوردند. محمد امین تا 1920م بر خیوه که تبدیل به جمهوری شد، حکومت کردند.

در اوایل قرن 19م خانات خیوه ساحل جنوبی در یاچه آرال را تحت کنترل خود داشت ،امیر نشین بخارا بر سرزمین کنونی ازبکستان و تاجیکستان حکم می راند و خانات خوقند بر اراضی دو طرف سیر دریا از دریاچه آرال تا قرقیزستان فعلی حکومت می کردند .

روسها با تحت الحمایه کردن قزاقستان در قرن 18 نخستین گام را برای سلطه بر آسیای مرکزی برداشتند .پس از شکست حمله به خیوه در سال 1838م، نخستین حمله موفق روسها به ماوراءالنهر به خان نشین خوقند در سال 1865 م اتفاق افتاد که موجب فتح تاشکند و الحاق آن به روسیه شد. پس از آن در 1868م نام سمرقند و امیر نشین بخارا در 1876م به منطقه ترکستان تغییر یافت.شهر تاشکند که از اهمیت بیشتری نسبت به بخارا و سمرقند برخوردار بود، از سوی روسها به مرکزیت منطقه انتخاب شد و در روند گسترش خود، جمعیت روسی فراوانی را جذب کرد.با برپا شدن شورش در سال 1916م در آسیای مرکزی که در اعتراض به سربازگیری روسها بود، سراسر ازبکستان فعلی در مقابل سلطه روسها به پاخاست. نخستین بار قدرت شوروی در نوامبر 1917م در تاشکند استقرار یافت. در آوریل 1918 م، جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی ترکستان شامل سرزمین پیشین ترکستان تشکیل شد.

نیروهای ضد بلشویک در تابستان آن سال، ترکستان را از بقیه خاک جمهوری فدراتیو روسیه جدا کردند. در درون جمهوری جدید هم نیروهای مختلفی برای کسب قدرت با یکدیگر ستیز می کردند که عبارت بودند از: انگلیسها (که از طریق ایران تاخت و تاز می کردند) ارتش سفید و نهضت ملی گرای باسماچی ها بویژه در نواحی فرغانه و سیر دریا و نیز در خانات نیروی بیشتری داشت. سر انجام در سپتامبر 1919 قدرت شوروی به رهبری « فرونزه » و « کوبیشف» در ترکستان اعاده شد.

با استیلای ارتش سرخ بر بخشی از ماوراءالنهر و خان خیوه که در 1920 خلع شده بود، قلمرو ایشان به جمهوری شوروی بخارا و خوارزم تغییر نام یافت.بالاخره در 27 نوامبر 1924م این منطقه به 5 جمهوری تجزیه شد که یکی از آنها ازبکستان بود و شامل تاجیکستان امروزی نیز هست. جمهوری خود مختار تاجیکستان در سال 1929 به موضع یک جمهوری متحد ارتقا داده شد و در عوض برای جبران این زیان در سال 1936م، رهبری ازبکستان موفق شد استالین را راضی نماید تا جمهوری خود مختار قره قالپاقستان که در آن زمان بخشی از جمهوری روسیه به شمار می آمد را به ازبکستان ملحق نماید.

مرحله دیگر گسترش ازبکستان در سال 1963م با افزوده شدن بخشی از «استپ هنگری» (از قزاقستان) به آن بود که علت آن نیز نزدیکی رشیداف دبیر اول وقت حزب کمونیست ازبکستان به برژنف بود.گفتنی است که سمرقند از سال 1924 تا سال 1930 پایتخت ازبکستان بمحسوب مي شد و در آن سال تاشکند برای پایتختی ازبکستان برگزیده شد.

تشکیل حکومت و تحولات: سیر تحولات در اتحاد جماهیر شوروی و شکست کودتای 1991 و بدنبال آن سقوط حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، این فرصت را به رهبران ازبکستان داد که در اول سپتامبر 1991، ازبکستان را به عنوان کشوری مستقل معرفی کنند.در 4 سپتامبر 1991، حزب کمونیست جمهوری ازبکستان منحل و حزب دموکرات خلق ازبکستان جایگزین آن شد. در 29 دسامبر 1991 اولین انتخابات ریاست جمهوری پس از اعلام استقلال، میان اسلام کریم اف دبیر اول حزب دموکرات خلق ازبکستان و محمد صالح شاعر جوان و رئیس حزب دموکرات ارک انجام گرفت که طی آن اسلام کریم اف 86% آراء را به خود اختصاص داد.

قانون اساسی ازبکستان: در تاریخ 8 دسامبر 1992 در یک مقدمه 6 بخش، 26 فصل و 128 ماده به تصویب رسید. طبق اصل 15 قانون اساسی الویت قانون اساسی بر دیگر قوانین بدون قید و شرط تصریح می شود. تقسیمات کشوری و اداری :ازبکستان از 12 استان و یک جمهوری خود مختار تشکیل شده است .این کشور دارای 162 ناحیه و 118 شهر است. این استانها به شرح زير هستند:

نوکوس نمنگان

اندیجان سمرقند

بخارا ترمذ

جیزق گلستان

قرشی فرغانه

نوایی اورگنج

احزاب در ازبکستان :در حال حاضر سه حزب قانونی در ازبکستان وجود دارند .حزب دموکراتیک خلق ازبکستان ،حزب وطن ترقیاتی و حزب عدالت

 حزب دموکراتیک خلق ازبکستان

حزب کمونیست ازبکستان پس از استقلال به حزب دموکراتیک خلق ازبکستان تغییر نام داد و رهبری آن به عهده آقای اسلام کریم اف است. این حزب حاکم بوده و بطور کامل از سیاستهای دولت حمایت می کند. روزنامه ازبکستان آوازی ارگان این حزب محسوب می شود.

حرب وطن ترقیاتی

این حزب قبل از اولین انتخابات مجلس عالی توسط یکی از نزدیکان رئیس جمهور ازبکستان تاسیس شد . حزب مذکور در حالی اعلام موجودیت کرد که کشور های خارجی و بخصوص کشورهای غربی معتقد بودندچنانچه انتخابات مجلس عالی به صورت دمکراتیک و چند حزبی صورت نپذیرد نمی توان آنرا به رسمیت شناخت. از نتایج انتخابات چنین بر می آید که حزب وطن ترقیاتی جایگاه قبلی خود را از دست داده، عملا تا حدودی از صحنه حذف شده است. حزب مذکور معتقد به دخالت کمتر دولت در اقتصاد، حرکت سریعتر به سوی بازار آزاد و روی کار آمدن نخبگان بویژه نخبگان اقتصادی اعم از اشراف و صاحبان صنایع است.

ارگان این حزب روزنامه وطن ترقیاتی است.

حزب عدالت

پس از سخنرانی رئیس جمهور ازبکستان در جلسه افتتاحیه مجلس عالی این کشور مبنی بر لزوم فعالیت احزاب مختلف ،حزب عدالت با عضویت 47 نماینده (5/8 % کل نمایندکان) اعلام موجودیت كرد و در حال حاضر دومین حزب مهم در کشور به شمار مي رود.

احزاب غیر قانونی در ازبکستان شامل:

جنبش مردمی بیرلیک

حزب دموکرات ارک

سیستم دفاعی ازبکستان

الف: دکترین نظامی

در سال 1995م طرح دکترین نظامی ازبکستان در مجلس عالی این کشور مورد بحث قرارگرفته به تصویب رسید که بر آن اساس:ازبکستان سیاست خارجی و دفاعی خود را بر اساس اصول همزیستی مسالمت آمیز با تمام کشورها، عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشور ها، احترام به حق حاکمیت و استقلال و همچنین تمامیت ارضی و مصونیت مرزهای دولتی استوار ساخته است.

ارتش در ازبکستان :در تابستان 1992 شورای عالی جمهوری ازبکستان قانون دفاعی کشور را تصویب کرد. در قانون مذکور تشکیل نیروهای نظامی کشور تصریح شده است. براساس این قانون، نیروهای نظامی ازبکستان از واحد های زمینی، هوایی، نیروهای دفاع هوایی، نیروهای هوابرد و نیز گارد ملی تشکیل شده است. این قانون تصریح می کند که ازبکستان یک کشور بیطرف بوده، تاسیسات نظامی آن صرفا مقاصد دفاعی دارد .نیروی زمینی: بخش اعظم ارتش را به خود اختصاص می دهد. که شامل یک لشکر هوابرد و یک لشکر هنگ هلی کوپتر هجومی است. از نظر تجهیزات نظامی 280 دستگاه تانك و 700 دستگاه نفربر آبی - خاکی و 780 قبضه توپ و خمپاره و موشک انداز چند لوله ای دارد. همچنین نیروی زمینی دارای 24 فروند هلی کوپتر است. نیروی زمینی دارای پایگاههايي در ترمذ با 6 هزار نفرنیرو، در فرغانه با 3500 نفر نیرو و دارای یک تیپ در چرچیق است.

نیروی هوایی: قریب بر 500 هواپیما دارد. که شامل انواع هواپیما ها از قبیل: سوخو، میگ و... تعدادی هلی کوپتر در اختیار دارد .برای دفاع هوایی نیز 100 فروند موشک زمین به هوا و 30 فروند هواپیمای سوخو 27 در نظر گرفته شده است. پایگاههای عمده آن در تاشکند، چرچیق، فرغانه، اندیجان، قرشی و خوقند قرار دارند و گارد ملی ازبکستان دارای 1000-700 نیرو است.

انتخابات و حاکميت اسلام کريم اف

مهم ترين رويداد ازبكستان در سال 2007، انتخابات تاشكند به عنوان «پايتخت فرهنگي جهان اسلام» انجام گرفت كه از سوي مؤسسۀ فرهنگي و علمي سازمان كنفرانس اسلامي، آيسسكو با كمك يونسكو بود كه در آن شخصيت هاي سياسي و فرهنگي بسياري از كشورهاي اسلامي در كنار رؤسا و شخصيت هاي فرهنگي سازمانهاي بين المللي در تاشكند گرد آمده و اين رويداد مهم تاريخي را جشن گرفتند. پس از آن انتخابات رياست جمهوري ازبكستان بود كه در آن چهار نامزد رياست جمهوري به مبارزه برخاستند.

پس از پيوستن دوبارۀ ازبكستان به پيمان شانگهاي در سال 2005 و با رويدادهاي انديجان كه در آن بنا به اظهارات متعدد مقامات دولتي ازبكستان عوامل خارجي قصد به آشوب كشيدن اوضاع را داشتند، دولت ازبكستان خواستار تعطيلي پايگاه هوايي آمريكا در خان آباد در دره غره خانه شد كه تحريكات آمريكايي ها را در واقعه انديجان در نزديكي اين محل را به سبب نابساماني قلمداد كرده بود. به هر حال پس از خروج آمريكايي ها از ازبكستان و تعطيلي پايگاه خان آباد، غربيها از جمله اتحاديه اروپا و ايالات متحده دولت ازبكستان را به سركوب بي رحمانه مردم انديجان متهم كردند.

اما در عين حال ايالات متحده، به جهت از دست دادن پايگاه استراتژيك خود در دره غره خانه از سويي اعمال نفوذ بر مسلمانان افراط گرا را در بروز انقلاب هاي رنگي مورد نظر خود در پيرامون روسيه را و از طرف ديگر تكميل محاصرۀ روسيه از سوي جنوب را از دست داد. به همين جهت از آن پس هر گونه رويداد در ازبكستان مورد انتقاد ايالات متحده و اتحاديه اروپا قرار گرفت سؤال اين است كه اگر دولت ازبكستان يك دولت سركوبگر است چرا آمريكا در اين كشور پايگاه ايجاد كرده است و با اين دولت همكاري مي كرد؟ و چرا اتحاديه اروپا روابط نزديكي با ساختار هاي دولتي و غير دولتي ازبكستان داشت؟ چرا بعد از تعطيلي ازبكستان منجر به نارضايتي مقامات و سازمانهاي غربي قرار گرفت؟

هيچ كدام از سازمانهاي غربي و تشكيلات سياسي، اجتماعي و اقتصادي غربي در ازبكستان بنا به گزارشهاي رسمي نه تنها در راستاي توسعه اجتماعي و سياسي ازبكستان گامهاي مثبتي برنداشتند، بلكه خود مسبب نا آرامي ها و افزايش خشونت هاي فرقه اي و قومي شدند كه به بروز آشوبها و ترورها در ازكستان منجر شد. اكنون پس از تعطيلي اين ساختار ها از سال 2005 در ازبكستان آرامش پديد آمده است و كشور از ثبات سياسي و اقتصادي برخوردار شده است. اين چيزي است كه نگارنده اين سطور با حضور در ازبكستان، مسافرت به نقاط مختلف و گفت و گو با روشنفكران و عامه مردم خود شاهد آن بوده است.

انجام زير ساخت هاي اقتصادي، شبكه راهها، مديريت سياسي فضا در استقرار روستاها، شهرها و شهركها را با مسافرت در طول راههاي ارتباطي ازبكستان مي توان شاهد بود. چهره شهرها و روستاها، با مردماني كوشا، شادان و پرتحرك نمونۀ بارزي از اراده خوب و مناسب جامعه است. اغلب مردم از توده هاي عامي تا روشنفكران و دانشگاهيان، از نحوه اداره جامعه از سوي دولت و نهاد هاي حكومت رضايت نسبي داشتند و ادامه وضعيت با ثبات كنوني را به نفع جامعه ارزيابي مي كردند.

توجه حكومت ازبكستان به بازسازي و بازپيرايي اماكن مذهبي و تاريخي از جمله مسجد و مجموعه حضرت امام در تاشكند و ميادين و پاركهاي زيبا در نقاط مختلف، نگهداري و شكوه بخشي به موزۀ محل نگهداري « مصحف عثمان» نخستين و قديمي ترين نسخه قرآن موجود در جهان اسلام به خط عثمان خليفه راشدين، بازسازي مجموعه مساجد و مدارس امام النجاري در بخارا ( كه موجب مباهات جهان اسلام است و هيچ گاه فعاليت آن حتي در دورۀ شوروي متوقف نشد)، مجموعه ميدان ريگستان در سمرقند و بسياري موارد ديگر، همه نشان دهنده مساعي دولت ازبكستان در احياي افتخارات تاريخي جهان اسلام و سربلندي مسلمانان است. با توجه به پاي بندي ازبك يه شعائر ديني و اهميت مساجد در زندگي روزمره مردم كه 5 وعده براي اقامه نمازهاي يوميه به مساجد مي روند، مساعي مردم و دولت در بازسازي، تعمير و نگهداري مساجد از اهميت ويژه اي برخوردار است. به همين سبب دولت هاي اروپايي به جهت حكومت و مردم ازبكستان به پاي بندي اين اعتقادات و ارج نهادن بر نمادهاي ديني اسلام، دولت ازبكستان را به ديكتاتوري متهم مي كنند. بر خلاف برخي ديگر از جمهوري هاي مسلمان اتحاد شوروي سابق، در جامعه ازبكستان مظاهر فرهنگي غربي وجود ندارد و جامعه از يك جامعه اي سنتي با پايبندي به اخلاق اسلامي است و اين چيزي است كه خوشايند غربيها نيست و آنها مي خواهند اين ساختار را بر هم بزنند و انقلابات رنگي در آن راه بيندازند.

انتخابات 23 دسامبر 2007 ازبكستان با آرامش برگزار شد و با توجه به آنچه گفته شدة از سوي نهادهاي اروپايي و آمريكايي ( كه خود را پليس جهان مي دانند) متهم به عدم رعايت اصول دموكراسي ( از نوع اروپايي و آمريكايي) ارزيابي شد. در صورتي كه نهادهاي آسياسي و اوراسيايي آن را سالم ارزيابي كرده اند. در اين انتخابات علاوه بر اسلام كريم اف رئيس جمهور كنوني، سه نفر ديگر به عنوان نامزد رياست جمهوري معرفي شده بودند كه ويژگي هر يك از آنها به طور خلاصه به شرح زير بوده است.

الف - اصل الدين عشور بانويچ رستم اف از حزب دموكراتيك خلق ازبكستان. رستم اف در سال 1962 در شهرستان پي اريق استان سمرقند متولد شده داراي دكتراي علوم اقتصاد بين الملل، فارغ التحصيل دانشگاه دولتي سمرقند و دانشگاه دولتي علوم اقتصادي شهر تاشكند است . او از سال 1983 تا 1994 معلم مکتب متوسطۀ پي اريق ( زادگاه خود) و از سال 1994 فعاليت سياسي خود را با عضويت در حزب دموكراتيك خلق ازبكستان در سمرقند آغاز كرده است. وي از سال 1998 رئيس هيئت مديره بانك تجاري «توران» بوده و از سال 1999 تا 2007 در سمت نمايندگي مجلس عالي ازبكستان انجام وظيفه كرده است.

ب - خانم دلارام غفور جانوا تاش محمد اوا - نامزد رياست جمهوري از سوي حزب « عدالت»، متولد سال 1962 در شهر تاشكند او فارغ التحصيل دانشگاه پزشكي تاشكند در سال 1984 است. او تا سال 1994 در اين دانشگاه به عنوان كارمند علمي فعاليت داشته و از سال 1994 رئيس شركت خصوصي « فارميد» است. ويدر سال 2003 موفق به دريافت درجه علمي دكترا در رشته روابط بين الملل از « آكادمي علوم دولت و جمعيت رياست جمهوري ازبكستان» شد .خانم تاش محمداوا از سال 2004 عضو كميته امور بين الملل و روابط پارلماني است. در سال 2005 رياست جناح حزب سوسيال دكوكرات « حزب عدالت» مجلس عالي ازبكستان به او سپرده شده است. در سال 2007 وي به سمت معاون رئيس سناي قانونگذاري مجلس عالي ازبكستان انتخاب شد.

ج - آقاي اكمل خان متوويچ سعيد اف - كانديد رياست جمهوري از گروه ابتكاري انتخاب كنندگان. او در سال 1958 در شهرستان ينگي يول استان تاشكند متولد شد. داراي درجه دكتراي علوم حقوق از دانشگاه دولتي تاشكند است. وي در سال هاي 1989-1985 كارمند ارشد مؤسسۀ حقوق و فلسفه فرهنگستان علوم ازبكستان و رئيس دفتر اين مؤسسه بوده است. آقاي سعيد اف در سالهاي 1990-1989 رئيس كميته جوانان ازبكستان؛ سالهاي 1991-1990 رئيس مؤسسۀ فلسفه و حقوق فرهنگستان علوم؛ سالهاي 1993-1993 رئيس دانشگاه مطالعات بين المللي رياست جمهوري؛ سالهاي 1994 - 1993 رئيس دانشگاه حقوق شهر تاشكند؛ سالهاي 1994 - 1996 سفير ازبكستان در فرانسه و نمايندۀ ازبكستان در يونسكو ؛ از سال 1996 سرپرست مركز ملي حقوق بشر جمهوري جمهوري ازبكستان و از سال 1997 نماينده مردم در مجلس عالي ازبكستان است .با نگاهي به نامزدهاي رياست جمهوري ازبكستان معلوم است كه هم احزاب و هم گروهها توانسته اند در انتخاب و معرفي نامزد رياست جمهوري به نوعي از مشاركت سياسي دست يابند كه خود نماد و نمود جامعه اي متحول در راستاي ميزانهاي توسعه سياسي و اجتماعي است.

نتايج اوليه اين انتخابات براساس گزارش الغ بيك عبدالسلام اف، رئيس كميسيون مركزي انتخابات، كريم اف رئيس جمهور با كسب 88 درصد آراي مردم در رأس كانديداها قرار دارد. تعداد رأي دهندگان به كريم اف 13 ميليون بود. اصل الدين رستم اف از حزب دموكراتيك خلق 17/3 درصد، خانم دلارام تاش محمد اوا از حزب سوسيال دموكرات 94/2 درصد و اكمل سعيد اف 85/2 درصدآرا را كسب كرده اند .در اين انتخابات 6/90 درصد از واجدين شرايط رأي گيري، شركت داشته اند و تاكنون شكايتي دال بر تخلف در انتخابات دريافت نشده است .ازبكستان در سالهاي اخير شاهد پيشرفت هاي چشمگيري در ثبات اقتصادي بوده است. در سالهاي 2005 - 2000 حجم اقتصاد ملي ازبكستان به تنهايي يك سوم افزايش يافته و طي سه سال گذشته توليد ناخالص داخلي سالانه 7 درصد رشد داشته است.

در زمينه آموزش، بهداشت و پيشرفت هاي قابل ملاحظه آن رخ داده است. در ازبكستان فرآيند خصوصي سازي دارايي هاي دولت در حال انجام است و شرايط لازم براي توسعه تجارت خصوصي ايجاد شده است .  در چند سال اخير تراز مثبت پرداخت ها برابر 10 درصد توليد ناخالص داخلي بود. ذخاير طلا و ارزهاي خارجي كشور سالانه 30 درصد افزايش يافته است. توليد محصول غله حدود 5/6 برابر افزايش يافته است و در سال 2006 ركورد توليد غله به ميزان توليد 1/6 ميليون تن به ثبت رسيده است. بخش خصوصي در مناطق روستايي در حال رشد است و حدود 99 درصد محصولات ززراعتي را توليد مي كند.

دهقانان ازبك 70 درصد توليد پنبه و پشم ازبكستان را در سال 2005 توليد كرده اند درحالي كه 5 سال پيش اين رقم كمتر از 20 درصد بود. ازبكستان در توليد غله به خودكفايي رسيده است .هزينه هاي دولت در زمينه هاي اجتماعي بين سالهاي 1993- 2005، حدود 17 درصد افزايش يافته است و سطح رفاه مردم در حال بهبود است. سالانه بيش از 400 هزار فرصت شغلي در ازبكستان ايجاد مي شود. ازبكستان در مصرف انرژي به استقلال كامل دست يافته است .
سهم صادرات محصولات فرآوري از 5/12 درصد در سال 1995 به 7/26 درصد در سال 2005 رسيده است. سهم توليد ناخالص داخلي طي ده سال گذشته از 14 درصد به 22 درصد افزايش يافته است. سهم بخش خدمات در توليد ناخالص داخلي 25 درصد است. استخراج هيدروكربورهاي مايع تقريباً 4 برابر افزايش يافته و توليد گاز طبيعي از 42 ميليارد متر مكعب به 63 ميليارد متر مكعب رسيده است. اين مورد سبب افزايش صادرات گاز شده است .صادرات عمده ازبكستان پنبه، طلا، گاز طبيعي، كودهاي معدني، فلزات، منسوجات و ماشين آلات است. در ازبكستان هواپيماي مسافربري توليد مي شود.

با در نظر گرفتن مراتب بالا و شرايط مناسب ثبات اقتصادي و سياسي، ازبكستان از سوي غرب مورد انتقاد قرار مي گيرد. اين رويه در مورد بيشتر كشورهاي اسلامي در حال توسعه كه سياست خارجي مستقلي در پيش گرفته اند .اسلام كريم اف، رئيس جمهور كنوني ازبكستان از سال 1989 رهبري كشور را بر عهده داشته است. در يك همه پرسي كه در سال 1995 برگزار شد، دورۀ رياست جمهوري وي به مدت 5 سال تمديد شد. او در سال 2000 بار ديگر در انتخابات رياست جمهوري به پيروزي رسيد. در سال 2002 در يك همه پرسي دوران رياست جمهوري ازبكستان از 5 سال به 7 سال افزايش يافت .اسلام كريمف در سل 1938 در شهر سمرقند متولد شد . تحصيلات او در شته اقتصاد است و مناصب مهمي در ازبكستان شوروي سابق عهده دار بوده است. وزارت دارايي و رياست حزب كمونيست ازبكستان از جمله مناصب او در دورۀ شوروي بود.

همچنان با اعلام نتايج رسمي انتخابات رياست‌جمهوري در ازبكستان برگزار شد، همان‌طور كه انتظار مي‌رفت اسلام كريم اف رئيس جمهوري ازبكستان به پيروزي قاطعي دست يافت .به اين ترتيب او كه از زمان استقلال ازبكستان در سال 1991 تاكنون زمام امور را دراين پرجمعيت‌ترين كشور آسياي مركزي برعهده داشته به مدت هفت سال ديگر رئيس‌جمهوري ازبكستان خواهد بود .البته اگر اجل به او چنين مهلتي را بدهد چرا كه در سن 69 سالگي براي هفت سال ديگر كار فشرده در كشوري كه همه چيز به او ختم مي‌شود بسيار دشوار خواهد بود .صفرمراد نيازاف رئيس‌جمهوري مادام العمرتركمنستان همسايه ازبكستان نتوانست دور سوم رياست‌جمهوري خود را به پايان برساند. براي ارزيابي دقيق‌تر تحولات ازبكستان، ابتدا مروري داريم براطلاعات پايه كه براي رسيدن به تحليل دقيق‌تر و واقع بينانه تري از آنچه ازبكستان در هفت سال آينده در پيش روي دارد، لازم است .انتخابات روز يكشنبه سومين دوره انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان بعد از استقلال (1991)در 16 سال اخير محسوب مي‌شود.

 در واقع مردم ازبكستان تجربه شركت در انتخابات را در دوران پس از استقلال در شرايطي تقريبا مشابه آنچه در زمان شوروي جريان داشت تجربه كردند . در اين دوره از انتخابات علاوه براسلام كريم‌اف رئيس‌جمهوري فعلي كه ازسوي حزب ليبرال دمكراتيك،  نامزدشده بود سه نامزد غيرجدي ديگر به اسامي اصل‌الدين رستم‌اف از حزب دمكراتيك خلق، دلارام تاش محمد آوا از حزب دمكراتيك اجتماعي و اكمل سعيداف از گروه ابتكاري مردم، نامزد احراز پست رياست‌جمهوري ازبكستان شده بودند. بنابراين كريم اف براي انتخاب مجدد با رقيب جدي روبه‌رو نبود .به گفته رئيس كميسيون مركزي انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان، بيش از هشت هزار و200 شعبه رأي‌گيري درسراسر ازبكستان و 43شعبه خارج از كشور براي رأي گيري از مردم آماده شده بود .براين اساس مردم در حوزه‌هايي كه براي شركت در انتخابات ثبت نام كرده بودند هيچ محدوديت يا كمبودي براي رأي دادن به نامزد مورد نظر خود نداشتند اما از لحاظ تعداد نامزدها با گرايش‌هاي مختلف به شدت در محدوديت بودند .كميسيون مركزي انتخابات ازبكستان اعلام كرد، پس از پايان شمارش آراي در تمام دفاتر اخذ رأي در اين كشور، اسلام كريم اف نامزد حزب ليبرال دمكرات با كسب 88 در صد آراي شركت‌كنندگان در انتخابات بار ديگر به‌عنوان رئيس‌جمهوري ازبكستان برگزيده شد.

 مخالفان دولت كريم اف در مورد نتايج انتخابات ابراز ترديد كرده‌اند به‌طوري كه برخي از آنان مسئولان انتخابات را به استفاده ازآراء ميليون‌ها تن از غايبان و كارگران مهاجر متهم كرده‌اند بر اساس تخمينهاي موجود بين پانزده تا چهل درصد از واجدان شرايط براي شركت در انتخابات ازبكستان در حال حاضر در روسيه يا قزاقستان كار مي‌كنند .ازبكستان بيش از 27ميليون نفر جمعيت دارد كه ازاين ميان بيش از 16 ميليون نفر واجد شرايط شركت در انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور بودند. به گفته كميته انتخاباتي در روز يكشنبه درمجموع بيش از نود و شش درصد از واجدين شرايط در انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان شركت كردند.

يعني بيش از 14 ميليون و  765 هزارنفراز واجدين شرايط اين كشورشركت داشتند. به اين ترتيب شمار آرا از حد نصاب قانوني 33 درصد كه براي معتبر بودن نتيجه انتخابات ضرورت داشت، فراتر رفت .دراين انتخابات حدود 300 ناظر خارجي و23 هزار ناظر داخلي بر روند انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان نظارت داشتند .عبدالسلام‌اف، رئيس كميسيون انتخابات ازبكستان گفته است، موارد تخلف از قانون انتخابات ‌مشاهده و گزارش نشده است. وي گفت، انتخابات رياست‌جمهوري طبق قانون اساسي ازبكستان و مطابق با مقررات و استانداردهاي جهاني برگزار شده است .عبدالسلام‌اف، تأكيد كرد كه مردم در انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان به‌طور داوطلبانه حضور يافتند و نامزد مورد نظر خود را آزادانه انتخاب كردند .اما ارزيابي كاملا متفاوتي ازصحت نتايج آن ارائه شده است ازيكسو ديده‌بانان اروپايي اعلام كرده‌اند، انتخابات رياست‌جمهوري درازبكستان خارج ازچارچوب استانداردهاي بين‌المللي است.

به گفته والتر سيگل رئيس سازمان امنيت وهمكاري اروپا، انتخابات عمومي برگزار شده در ازبكستان خارج از هرگونه معيارهاي دمكراتيك از سوي نهادهاي امنيت و همكاري اروپا  OSCE بوده است .وي يكي از موارد عدم حصول استانداردهاي رقابت دمكراتيك درانتخابات روز يكشنبه‌ را اظهارات علني هر سه رقيب كريم اف در حمايت از وي دانست .از سوي ديگر ناظران كشورهاي هم سود اعلام كرده‌اند انتخابات منصفانه و سالم برگزار شده است. ناظرين جامعه كشورهاي مستقل مشترك المنافع به سرپرستي ولاديميرگاركان معاون كميته ويژه اين جامعه برانتخابات نظارت داشتند .براساس آخرين تغييرات قانون اساسي ازبكستان دوره رياست‌جمهوري از پنج سال به هفت سال افزايش يافت به اين ترتيب زمينه براي تداوم حكومت كريم اف حداقل تا سال 2014 فراهم شد .كريم‌اف در 30 جنوري 1938 از پدري تاجيك و مادري ازبك در شهر تاريخي سمرقند به دنيا آمد و دررشته اقتصاد تحصيلات عالي را طي كرد. وي درزمان شوروي سابق مسئوليت‌هاي زيادي ازجمله وزارت دارايي ورياست كميته مركزي حزب كمونيست ازبكستان را برعهده داشت.

اگربخواهيم به‌صورت دقيق تردر باره عملكرد او دررهبري ازبكستان قضاوت كنيم بايد گفت اواز ژوئن 1989 يعني دوسال قبل از فروپاشي شوروي زماني كه به‌عنوان دبير اول حزب كمونيست انتخاب شد، زمام امور ازبكستان را در دست گرفت.اما او موفق شد در دسامبر1991 به‌عنوان اولين رئيس‌جمهوري ازبكستان پس از استقلال نام خود را در تاريخ اين كشور ثبت كند. با آنكه قرار بود پنج سال پس از آن براي باردوم در انتخابات شركت كند، تحت شرايط ويژه آن زمان تصميم گرفت با برگزاري همه پرسي در مارس 1995 مدت رياست‌جمهوري خود را تا سال 2000 تمديد كند .در ژانويه سال 2 هزار مجددابراي دومين بار درانتخابات پيروز شد اما اين‌بارهم تنها پس از 2 سال با اصلاح قانون اساسي درسال 2002 دوره رياست‌جمهوري را از 5  سال به هفت سال افزايش داد. مهم‌ترين بحران دوره حكومتي 18 ساله كريم‌اف در سيزده ماه مي‌2005  در جريان تظاهرات مردم شهر جنوبي انديجان كه  به گفته مسئولين ازبكستان حدود 190 نفر كشته شدند، شكل گرفت .اما منابع ديگر شمار قربانيان عمليات ارتش درانديجان را به مراتب بيشتر دانسته‌اند.

سركوب تظاهرات انديجان با واكنش انتقادآميز كشورهاي غربي از جمله ايالات متحده مواجه شد و در نتيجه، اسلام كريم اف، كه تا آن زمان سياستي متمايل به غرب را دنبال مي‌كرد، روابط دولت خود با اين كشورها را محدود كرد و در مقابل، روابط با روسيه و چين را گسترش داد به نحوي كه درحال حاضراز اين كشور به‌عنوان يكي از متحدان اصلي روسيه در آسياي مركزي ياد مي‌شود.كريم اف همواره تأكيد داشته كه ازبكستان را به سوي جامعه‌اي آزاد و مرفه هدايت كرده است اما ناظران بين‌المللي آنچه را كه محدوديت آزادي‌هاي اساسي در اين كشور خوانده‌اند مورد انتقاد قرار داده‌اند. رئيس‌جمهوري ازبكستان گفته است كه محدوديت‌هاي موجود براي جلوگيري از نفوذ و به قدرت رسيدن تندروهاي اسلامگرا ضرورت داشته است.اين درحالي است كه اكثر منابع روسي آمريكا را به سازمان دهي انقلاب رنگي عليه كريم‌اف متهم مي‌كنند .درانتخابات  براي نخستين بار تعداد نامزدهاي رياست‌جمهوري بيش از دو نفر بود و نخستين زن ازبك امكان حضور در رقابتهاي انتخابي را براي تصدي پست رياست‌جمهوري بدست آورد .همچنين به گفته مسئولان انتخابات ازبكستان، در اين دوره زمينه برگزاري بيش از 500  همايش انتخاباتي در سراسر اين كشور براي رقباي انتخابات فراهم شده بود و نامزدها در ديدار با مردم برنامه‌هاي خود را ارائه كردند. اما اكثر قريب به اتفاق مطبوعات و راديو تلويزيون دولتي براي برنامه‌هاي  اسلام‌ كريم‌اف تبليغ مي‌كردند.

به گفته مسئولان مركزي انتخابات رياست‌جمهوري ازبكستان، حدود300   خبرنگار داخلي و خارجي كارت ويژه خبرنگاران را ازستاد انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور براي پوشش روند اين انتخابات اخذ كردند .دولت ازبكستان از ورود نمايندگان برخي از سازمان‌هاي بين‌المللي و رسانه‌هاي همگاني خارجي، از جمله بي‌بي سي، براي گزارش اين انتخابات جلوگيري كرد. به گفته خبرنگاران رأي گيري ازمردم درحوزه‌هاي انتخاباتي درفضاي آرام وكم ترافيك برگزار شد .درحالي كه نيروهاي امنيتي و پليس بر حفظ امنيت انتخابات كنترل داشتند، مردم در فضاي آرام آراي خود را در صندوقهاي شفاف و شيشه‌اي ريختند .ازبكستان كشوري محصور در خشكي و با قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان، افغانستان و تركمنستان همسايه است. پايتخت اين كشور تاشكند است و جمعيت آن اكثرا مسلمان و از نژاد ازبك هستند .ازبكستان، از قدرت نظامي بالايي درآسياي ميانه بهره مند است. وجود بخشي از جاده تاريخي ابريشم و مناطق و شهرهاي تاريخي و باستاني زياد ازجمله سمرقند و بخارا اين كشور را از نظر فرهنگي و تجاري در جايگاه ويژه در آسياي مركزي قرار داده است.ازبكستان يكي از بزرگترين توليدكنندگان پنبه در جهان و داراي منابع طبيعي غني نفت، گاز و طلا است. مساحت آن  400  هزار و  447 كيلومتر مربع است.

 دين رسمي ازبكستان اسلام و زبان اكثريت مردم اين كشوربه ترتيب ازبكي، تاجيكي و روسي است .صادرات عمده ازبكستان، پنبه، طلا، گاز طبيعي، كود معدني، فلزات، منسوجات و ماشين آلات بوده و سرانه درآمد ناخالص ملي آن 510 دالر است. با وجود اينكه ازبكستان غني از گاز و پنبه است اما از زمان استقلال از شوروي در سال 1991 در شكوفا ن شدن از منظر‌هاي مختلف ناكام بوده‌ است .كريم‌ اف به اين موضوع شهرت دارد كه حتي به گروهي اندك از مخالفانش نيز اجازه نمي ‌دهد اعتراض كنند.

ااستفاده از:ايراس ومنابع خبري .

 

 

 

 

www.esalat.org