در راستای غنا مندی زبان و ادبیات کشور

عـبدالوکیل کــوچــی

در راستای غنا مندی زبان و ادبیات کشور

انسان مظهر آفرینشها، ایجاد گر زبان، ادبیات و ارتباطات است. زبان با پیدایش انسان بوجود آمده است که پیوند، انتقال وارتباط محصول کارایی آن است. ارتباط در واقع واژه عمومی برای اعمال متفاوتی است که انسان با زبان انجام میدهد. همه انسانها گرچه تقریباً زبان را بکار میبرند وزبانشنا سان مسایل زیادی را در باره آن حل کرده اند. هنوز هم پدیده های زبانی زیادی مورد اختلاف است که با مسایل جهانبینی راه حل وسیر تکامل خود را پیدا میکند.

انسان برای فهماندن هدف خود بدیگران تلاش کرده راهی پیدا کند. در تلاش پیگیر این راه، با اختراع کلمات، صورت علایم واشارات موفق گردید و در گسترش جوامع بشری، اشکال اصوات و کلمات تغیر کرد. با گذشت زمان وایجاد گرامر های مختلف اختلافات وسیعتر گردید وزبانهای مختلف بو جود آمد واما در ماهیت دارای ریشه یگانه بوده وهر فامیل زبانها دارای مشخصات مشترک میباشند که از روی تشابه کلمات ونزدیکی صرف ونحو گرامر های دارای ساخت مشترک میباشد.

با استناد ومطالعه اسناد واساسات زبان یا زبان مادر اگثر زبانشناسان به این با ور اند که کلمات اولی زبان هند اروپایی قبل از آغاز مهاجرتها در یک مرز مشترک یعنی مناطق اکسوس و اندوس و منطقه واحد زندگی داشته بعداً در اثر وقوع حوادث طبیعی ورویداد های نا هنجار اجتماعی به نقاط دیگر گسترش یافت. یکی از شاخه های آن زبان فارسی دری که در سر زمین ما گزینش استفاده زبان پارسی بر اساس ادبیات نوشتاری وتوا نا یی پاسخگوی آن به نیاز های دیوان علمی ادبی ومعاشرتی در درازنای قرنها بعنوان زبان مشترک وعمومی در سطح کشور وهمزمان چند گویش قوی در مناطق مختلف طور طبیعی جا افتاده وپذیرفته شده است.

در کشور تا جکستان نیز شاخه های زبان پارسی تاجیکی دری قدامت بسیار زیاد تاریخی دارد. آریانای کهن بعنوان میهن تاریخی تا جیکان از قدیم ترین تمدن آسیای میانه وبه اغلب گمان که واژه تاجیک ابتدا نام یکی از قومهای خرآسان بوده وبعداً بنام فارسی زبانان اطلاق شده است.

در هند زبان فارسی دری بعد از دوره سلطان محمود غزنوی جایگاه ویژه ای در ادبیات هند بر می آید که ادبا و فضلای این دوره وپس از آن ظهور کرد. بهر صورت زبان فارسی نخست دربین مردمان دیار همجوار مایه گرفت. در ایران با لهجه شیرین فارسی، درافغانستان به لهجه مقبول دری ودر تاجکستان با شیوه خوش آهنگ تا جیکی برشد خویش ادامه داد.

همچنان در اثر لشکر کشی های اعراب به پارس وپس از آن در سال ۶۵۲ م در آریاناوتسلط اعراب در ۱۵۰ سال بر خرآسان زمین، زبان عربی در منطقه حکمروایی عام وتام پیدا کرد و فر هنگ عربی مسلط گردید که با نشر کتب، نوشتاری وتصویری علما وروحانیون، فرهنگ منطقه را زیر گرفته بود ودر دوره انحطاط در گذشته نیز زیر تا ثیر زبان عربی قرار گرفت لغات ترکی ومغولی هم درین زبان راه یافت.

و اما این زبان با مرور زمان سیر ترقی و تحولات را نیز می پیمود. هر چند یکی از نکات بارز نزدیکی دوره نو زایش ادبی خراسان با دوره نو زایش اروپا تفاوت زمانی این هردو رنسانس میباشد ولی روی همرفته جامعه شناسان و ادیبان شرق و غرب از عوامل زیرین نام می برند. وجود تجارت، لشکر کشی ها، روابط نامه نگاری که نخستین خاصیت این دوره رواج و انتشار شعر و ادب است. لسان دری همانند هر لسان دیگر همراه با چگونگی تکامل اقتصادی، اجتماعی و تحولات سیاسی در جامعه رشد میکند.

در رابطه به ادبیات کشور ما زبان پشتو نیز از مهمترین زبانها با داشتن پیشینه تاریخی قدیم ونقش پر رنگی در ادبیات کشور ما دارد که با توجه به گستره ها وتحولات زبانی در عصر حاضر لازم است که ساختن کلمات جدید پشتو باید به اجزای لغات پیشوند وپسوند به اشکال ترکیب کلمات در اصل زبان جستجو گردد. یکی از دانشمندان سابق زبان پشتو مجموعه بزرگی از لغات واصطلا حات پشتو را درست کرده بود که دست نویس آن در مجموعه اسناد ادبی کشور موجود میباشد. پشتو زبانها در دراز نای سیر فرهنگی وزنده نگهداشتن روحیات ملی افغانها خدمات بزرگی انجام دادند وکلمات مدغم شده یکسان رشد میکنند. به همین ترتیب دیگر زبانهای مروج در کشور ما همچون زبان ازبیکی، ترکمنی، پشه یی نورستانی وغیره، کلمات واصطلا حات مشترک دارند.

واما زبان دری، زبانشناسی معاصر حوزه های مطالعاتی بیانگر گسترده ی را شامل میشود که تو جه دانش پژوهان ودانشمندان گونا گون را با ذایقه های علمی متنوع بخود جلب نموده است و نشانه های ارتباطی گونا گون از مجموعه های رشته زبانشناسی تلقی میشود که در رابطه به فلسفه پیدایش زبان، تفصیل وتفسیر آن، مکتب های زبانشناسی پاسخگوی آن میباشد.

بعضی دانشمندان، زبان را وسیله بیان تفکر وانتقال آن را بوسیله گفتن نوشتن اشاره، مسایل تصویری و لمس که عمل انتقال را تشکیل بدهد میدانند. اکتشافات واختراعات علمی تخنیکی در همان لسانی که کشف واختراع شده است نام گذاری میشود طبعاً منحیث یک پدیده جدیدالورود تاثیر رهیاب نا پذیر دارد. چنانچه در اثر باز شدن روابط با کشور های غربی کلمات واصطلا حات انگلیسی وفرانسوی وارد این زبان شد. بگونه مثال از صدها چند تا لغات مروج خارجی «طیاره» «موتر» «موتر سکیل»«بایسکیل» «تلویزیون» «رادیو» «موزیک» «پاساژ» «کامره» «پیلوت» «فابریک» «بانک»‌ «تانک» و غیره در صورتی که افاده عام فهم دری وجود داشته باشد جانشین ساختن اصطلاحات زبان دری را ناگزیر وحتمی میسازد.

پس ازآنکه فردوسی اصالت زبان خویش را از گرد وخاک فرهنگ هجومی اعراب پاکسازی نموده و در کاخ نظم سچهُ پارسی عجم زنده کرد، اندرین باب محققان و زبانشناسان اخلاف آن در کشور همسایه ایران با ادامه پژوهش های ادبی از زبان خویش پاسداری کرده و بخاطر رهایی کامل زبان فارسی از فرهنگ غیر از فارسی، کانونهای علمی و اکادمیک ایران تکمیلات و نوآوری را در صدر وظایف خود قرار داده اند. چنانچه آنها واژه گان علمی از زبان پارسی را با اصطلاحات تازه افزایش میدهند و شمار چشمگیری از واژه نامه و پژوهش نیز در باره گویشها منتشر شده است که از صدها و هزاران دستاورد زبانی و ادبی فقط بگونه مثال از چند لغات و اصطلاح یاد آوری میگردد. و این نو آوری در زبان فارسی بجای کلمات معلم، استاد و آموزگار ـ بجای متعلم، دانش آموز ــ بجای فاکولته، دانشگاه و بزرگتر آن، دانشکده ــ بجای همچون، بعنوان ــ جای کلمه پسوند، گک، کوچک ــ بجای خوردنی، غذا ــ جای طیاره، بالکرد ــ بجای هلیکوپتر، چرخبال ــ بعوض بایسکل، دو چرخه ــ بجای جیب، کیسه ــ بجای بکس، کیف ــ جای تابلیت قرص ــ بجای علاج، درمان ــ جای طبیب، پزشک ــ بجای عمارت، کاخ ــ بجای توریستی، گردشگری و بسیاری کوششهای ادبی در راستای غنا مندی زبان پارسی بسیار دستاورد های مهم و گسترده ای دارند.

زبانها تاجیکی ازبیکی ترکمنی قرغیزی و قزاقی که شامل حوزه جغرافیای زبان فارسی دری میباشد تا هنوز از نفوذ وتاثیرزبان روسی رهایی کامل نیافته است ودر صورت خلاصی نیز تا مدتهای زیادی مشترکات زبانی بین زبانهای آسیای میانه وزبان روسی باقی خواهد ماند.

در کشور ما اگرچه با توجه به مطالعه سیر تحولات زبانی میتوان گفت که از یکصد سال گذشته بطور منظم روی مسایل زبان وغنا مندی زبان، کار هایی صورت گرفته است که سر آغاز آن بدوره های نهضت مشروطیت وروشنگرایی روشنفکران اهل فرهنگ برهبری محمود طرزی در ایجاد فعالیتهای مطبوعاتی ونشراتی جولانگاه فکری وآفرینشهای علمی آندوره پیش زمینه خوبی برای تکامل زبان وادبیات کشور ما بود که نهضت ترقی خواهی دوره امانی رونق بخش مهم آن محسوب میشد.

ولی دیری نگذشت که با تسلط دوره استبداد اخیر، چراغ علم وفرهنگ کم نورشده رفت تا اینکه پس از یک دوره رکود، بار دیگر در اثر تحولات اجتماعی وسیاسی در کشور زمینه های ترقی و رشد عادلانه و دموکراتیک زبان دری وهمه زبانها ی مروج در کشور ما مساعد گردید. درین دوره بود که زبان در گستره ادبیات وفرهنگ زمینه جولان فکری یافت وغنا مندی زبانهای کشور بصورت آزاد انه ومتحدانه راه خود را به پیش گشود که از طریق رادیو، تلویزیون، جراید، مطبوعات ونشر ات تا جریان درسی مکاتب بلسان مادری شاگردان، سیمای ادبی کشور را رنگ وروان تازه بخشید. ولی اخیراً متاُسفانه در اثر درگیری جنگها و دریک تحول سیاسی منفی بار دیگر چراغ زبان وادبیات کشور دستخوش حوادث ناگوار گردید وپروگرام علما ً تنظیم شده زبان مادری در کشور را درهم پیچید. ولی هیچ توفان مدهشی نتوانست چراغ فرهنگ ترقی وادبیات کشور را خاموش وزبان گویای مردم راساکت وچشم پویای ملت را بسته ویا جریان تحولات ادبی را در سطح کشور متوقف سازد.

در حال حاضر افغانستان با داشتن اکادمی علوم، دانشگاه ها ودانشکده ها، پوهنخی ها وپوهنتونهای مجهز، نهاد های علمی، شورای مرکزی وکانونهای فرهنگی و شورا های تحقیقاتی، برغم دستاوردهای معینی عمدتاً در سطح برون مرزی کشور، تا هنوز نتواانسته ایم کار های با ثمروهدفمندانه را در عرصه زبان وادبیات نوین وپیشرفته انجام دهیم. بخصوص در باره نوسازی ونو آوری کلمات تازه واصطلاحات بکر برای جایگزینی کلمات نفوذی خارجی در پهنای زبان وادبیات کشور کمبودی های جدی تا هنوز موجود است. در کشور عقب نگهداشته ما در بسا موارد این زبان در چار چوب قرار دادها ولهجه هایی گیر مانده است که موجودیت بعضی کلمات واصطلاحات برونی گویا از آدم تا ایندم زمانگیر بوده وبدیل خود را تا هنوزنیافته است. همچنان در حال حاضر البته این دلیل عقب ماندگی کشور ماست که کلمات نفوذی واصطلاحات عربی وغربی در ادبیات کشور ما بی بدیل و زمانگیرمیشود زیرا عدم مراجع مسولیت پذیر ونبود فعالیتهای پیگیر نهاد های مسُول و با صلاحیت که بتواند نظریات نو آوری وفناوری های علمی را با تحلیل وپژوهش های اکادمیک جمعبندی نموده و با استخراج ارزشهای نوین علمی زبان را غنامند سازند.

طوری که معلوم است برغم جایگاه رفیع زبان وادبیات دری در میان زبانهای مروج جهان، زبان دری به خانه تکانی، باز سازی و بازنگری بیشتری نیاز دارد زیرا هنوز از چنگال مشترکات نا هنجار زبانهای غیر زبان دری خلاصی نیافته است. در چنین عصر ترقی و پیشرفتهای علمی و فناوری لازم است تا بسیاری از واژه های ادبی و فرهنگی کشور ما تحت تحقیق و بازنگری ادیبات شناسانه قرار گرفته روی اصالت زبان و نو آوری های آن کار هدفمند صورت گیرد.

همین اکنون در زبان و ادبیات ما کلمات تاریخی قبول شده و اصطلاحات با سابقه و بی سابقه پذیرفته شده که اگر اصلی باشد یا تقلیدی، نفوذی باشد یا بومی، تحمیلی باشد یا طبیعی بنظر میرسد که بدلیل نا مقبولی قابل تغییر میباشد که میباید بدیل و جایگزین آن جستجو گردد. بنظر بنده نگارنده که زبان شناس هم نیستم ولی از صدها و هزار ها کلمات چند کلمه بگونه مثال «گفت و گو» «الگو» «بازگو» «سخنگو» «سخنگوی» «گولایی» «گوساله» «گویش» «گویا» «شلغم» «بلند گوی» یا هزاران واژه و کلمات عربی بسا واژه ها وکلماتی است که کلمه دری عام فهم و مشابه به آن هم موجود است قابل باز نگری میباشد. بگونه مثال از هزاران لغت چند تا از بخش عربی، دارالمعلمین، دارالمساکین، دارالایتام، دارالمجانین، ام البلاد، کلمات فی البدیهه، فی المجلس، عظیم الشان، طریقه، طریقت، الجبال، قتل، قیام، سیاره، شمس، قمر، برق، کوکبه، کواکب، ارض، ارضی، واما در رابطه به بازنگری واژه های عربی فارسی بحث رابا صرف ونحوآن میگذاریم به نهاد های زبانشناسی و اکادمیک زیرا اگر قرار باشد که زبان فارسی دری از لغات و اصطلاحات عربی جدا سازی یا نوسازی شود کاریست زمانگیر و قابل دقت چنانچه بیان مشترکات حروف و لهجه ها ی جاگرفته تاریخی و کلمات مروج دیرینه کار را دشوار میسازد. امید وارم مراجع زبانشناسی علمی و اکادمیک، سروران قلم و ادبیات کشور ما بتوانند در کارباز نگری و غنا بخشیدن زبان و ادبیات مترقی و پیشرفته کشور ما سهم تاریخی خویش را موفقانه ادا نمایند تا در پرتو آن مردم شریف کشور ما با تفکر عالی و با خرد جمعی و همبستگی آگاهانه سرنوشت خود و زبان خویش را در دست گرفته روحیه همدلی را در بین مردم خویش تقویت بخشند.

ندارد عرب از عجم بر تری

نه بیش و کم است از زبانها دری

همه در اصل زاد یک مادر اند

همه نور یک جوهری خا وراند

بکار مداوم، نه سه سال و سی

نیاز است تا با ا فقها رسی

بنا یی که فردوسی آنجا نهاد

گز ند ش نباشد زباران و باد

بسازیم ما هم درین خاک و آب

کلا می که روشنتر از آفتاب

که از پرتوش فکر روشن شود

از آن همدلی خاره گلشن شود

پس آنگاه توهم جاودان زنده یی

که تخم سخن را پرا گنده یی

عبدالوکیل کوچی

زیر نویسها:

منابع زبانشناسی و سرگذشت زبان و یگانگی زبان فارسی در دهکده جهانی و برداشتهای پراگنده نگارنده جمع نظم کوتاه.

۱۸ جنوری ۲۰۱۶

توجه:

کاپی و نقل مطالب از «اصالت» صرف با ذکر منبع و نام «اصالت» مجاز است

کلیه ی حقوق بر اساس قوانین کپی رایت محفوظ و متعلق به «اصالت» می باشد