یوسف آرینتا

 زمانیکه اندیشیدید با آب آلوده چه باید کرد، شما انسان متمدنید.

قدرت واقعی آب:

 "دانشمند شناخته شده جهان داکتر ماسورو ایموتو دیدگاهای پیروزی بر امراض را در کتاب پیشین اش بنام "پیامهای پوشیده درآب" این که چگونه اندیشه، واژه ها و احساس روی مالیکول های آب اثر میگذارد و اینکه تاچه حد آب اثرات فوق العاده درمانی دارد که در طبابت غرب راه باز نکرده است، به بحث میگیرد و در ادامه پژوهشهایش را یک گام پیشتر میبرد و قدرت درمانی آب را به بحث میگیرد. بطور مثال توانائی های درمانی آب، اثرات نیایش به تغیر فزیکی آب و یا پاسخ آب به موزیک و یا اینکه مردم خالص سازی آب باران را رشد بدهند. او حدود توانمندی های طبابت غرب را به کنکاش میگیرد و توضیح میدارد که تا چه مقدار شرایط  را موروثی بحساب میگیرند که در واقعیت آنطورنیست. قدرت واقعی آب نشان میدهد که این مایع ساده که به آن پایه زندگی نام داده اند کلید صحت خوب و ادامه حیات مرفه را در خود دارد."*

 کشودن کامل کاراین دانشمند جهانی در معیار وسطوح اکادمیک افغانستان تلاش بسیار پیش از وقت است زیرا پذیرفتن و هضم چنین دیدگاه های چند بعدی دانش مستلزم یک مقدارشناخت پیشین، مقدمه چینی، پیش گفتارهای با تفصل، و داشتن بنیادهای دانشپژوهی پرمایه و درازمدت را میطلبد. احتمال که چنان بنیادها در افغانستان شاید از نو نطفه بگیرد. اگر امروز هسته های آن پیریزی شود ثمره آنرا اقلاً در پایان پنج دهه آینده انتظار باید برد. در سرآغاز این بحث در این راستا که "در باره آب چه میدانیم"، نکته کوچک و کمرنگ گذاشته میشود، به این باور که دانشمندان و طبیعت شناسان حاضر و آینده افغانستان به بزرگ ساختن و روشن ساختن این نکته کوچک و خیره، بحث بزرگی را راه بیاندازند. اهمیت آب در زندگی مردم کشوریکه از گذشته های دور نبود و یا کمبود آب ساختارهای قومی، جغرافیای، اجتماعی و اسکان اقوام را تعین و نیز در بسیاری موارد حیات سیاسی کشور را دچار بحران کرده است، کمتر مورد توجه و پژوهش قرار گرفته است. جمله "آب زندگی است" در نزد انسان روی زمین به یکسان پذیرفته شده است. آسیای میانه، شمال قاره افریقا و در جزیره نمای عرب گاهگاهی اهمیت و کمبود آب شرایط عادی مناسبات انسانها را برهم زده و در مراحل از تاریخ به مبارزات و برخورد های بیرحمانه و خونین انجامیده است. 

در باره آب چه میدانیم و راز پیدایش آب !

خاصیت ها و چگونگی فزیکی آب از گذشته های دور مورد توجه دانشمندان و طبیعت شناسان بوده است ولی در این اواخر اسرار بیشتری بوسیله پژوهشگران مشکوف میشود و این پایان و تمام کار نیست.

حکمای هندی از پنج هزار سال پیش میپنداشتند که چارعنصر آب، آتش، هوا و خاک سازنده هم چیز در گیتی است. در پاپیروسهای مصر باستان آب خنک بنیاد همه چیز بروی کره زمین پنداشته میشد. فلاسفه  یونانی مکتب تالس (۶ سده پیش از میلاد) میپنداشت "پیدایش و نابودی همه چیزعلت اش در بینهایت نهفته است" و از دیدگاه آنها در فرایند پیدایش گیتیها آب نقش عمده دارد و همه چیز از آب بوجود میآید و همه چیز به آب تبدیل میشود. کلاسیکهای یونان قدیم جوانه های عقاید مادی آب را داشتند میگذاشتند که در دوران اقتدار کلیسا در اروپا چنین اندیشه ها خفه شد. پسانترها این پرسش مطرح شده که ۲/۳ سطح زمین را آب پوشانیده است پس این حجم عظیم آب از کجا و چگونه به وجود آمده است؟ در این موضوع که آب پیش از بوجود آمدن اولین موجودات زنده بوجود آمده است تردیدی نیست. البته پیدایش آب از تحول تدریجی کره زمین و حیات روی زمین، از مجموعه پروسه تکامل نظام شمسی نمیتواند جدا مورد پرسش قرار داده شود.  کانت و لاپلاس (سده ۱۸ میلادی) در باره پیدایش کره زمین با ارائه فرضیات منظم مبحث علمی پیدایش نظام شمسی را باز و اندیشه غیرمادی کلیسا را در مورد آب منسوخ کرد. جای تردید نیست که در کائینات آب به وفور وجود دارد. منظومه ای شمسی که جزو کهکشان است حجم عظیم آب را در مجموعه از ابرهای پهنآور گنجانیده است. آثار موجودیت آب در سیاره ها و ستاره گان به ثبوت رسیده و آثار روشن آب بر روی کره مریخ تثبیت شده است.

تمدن انسانی دیروزمبتنی بر وجود و نزدیک شدن به منابع آب بوده است. تمدن امروز بشر مبارزه برای بدست آوردن آب و یا مبارزه برای دور نگهداشتن تمدن از آسیب پذیری احتمالی آب است. در وجود این دو پدیده تازه، بود و نبود انسان مطرح میشود. بلند رفتن گرمای جو زمین و در نتیجه ذوب شدن یخچالهای قطبین و ارتفاعات کوه ها و پیدایش ریزشهای بدور از تناوب موسمی چالشهای تازه است که بشر به آن مواجه است. در پنج قاره جهان دو جبهه مبارزه با آب برای بود و نبود بازاست. در هر دو مورد سالانه منابع عظیم مالی، تکنالوژی و اندیشه بشری سرمایه گذاری میشود، چرا که بقای انسا ن با انبساط صنعتی و گرمایش زمین با دغدغه های جدی مواجه است.

در شرائط گذشته و حال افغانستان  به خاطرعدم انکشاف متناسب منابع آب و نیز ناکارآمدی سیستمهای دولتی دررشد وتجهیز مهارتهای فنی ومدیریت به خاطرمهارکردن، اکتشاف و کارگرفت دانشمندانه منابع آب، علاقه مادی و فکری ملت را نسبت به علایق کار با زمین سست کرده است. از صده های پیش ازنوشیدن تا استفاده آب در کشاورزی تابع شیوه های سنتی بود وتا هنوز آن شیوه حاکم است. و جود آب نوشیدنی بوتل شده از چار پنج سال به اینطرف درافغانستان اثبات استفاده متمدنانه ازآب نیست بلکه یک نوع حراج آبروست که با وارد کردن آب بوتل شده ازخارج کشورعطش پولدران فرومینشند و پلاستیک آن فرش روی جاده ها میشود.

استفاده علمی، متناسب و پایه ای زمانی شیوه متمدنانه است که تفکر دانشمندان و صاحبان تخصص در تمام مراحل ارزیابی ظرفیت ها واحجام منابع برای محاسبه دخل وخرج و ابعاد کارگرفت آب با کیفیت در شکلهای قانونی و دستآوردهای تکنالوژی امروز سنجش شود. با ازدیاد شمارنفوس درکشورهای جهان و با برهم خوردن سطح رشد " ارقام نیازمندیها" پالیسی ها، انتخاب تکنولوژی و شیوه مدیریت عوض و پیشرفته میشود، و با اتکا و کاربرد معقولیت های دانش تناسبهای دخل و خرج منابع رامعادل میکنند.

آیا کمبود آب پاک شهروندان افغانستان را تهدید میکند؟

بلی! کمبود و یا مهارقدرت آب در گذشته ها به شکل حاد زندگی مردم افغانستان راتهدید کرده است. خشکسالیهای نوبتی در آسیای میانه وریزش کمتر برف و باران و خشک شدن منابع آب روی زمینی ونروئیدن نباتات وخشک شدن باغات، در نتیجه اسباب کوچکشی ومهاجرت گروهی مردم افغانستان شد. زمان واحجام فاجعه های انسانی جسته و گریخته ثبت تاریخی دارد ولی بدبختانه  به شکل اسناد تحلیلی علمی تدوین یافته نیست. درتوصیف زجر وضایعات انسانی سالهای طولانی که جان دها هزارانسان را گرفت و بخصوص برای نوزادها و اطفال فاجعه باربوده، غفلت فراوان شده و میشود. زیرا هیچ زمانی مرجع مستقل آماربرداری و مدیریت حوادث جوابگو وجود نداشته است تاعواقب غفلتها که به رشد فزیکی وذهنی مردم صدمه زیانبار زده است به برسی گرفته شود.

آیا آسیب پذیری زندگی و اقتصاد مردم در آینده با مدیریت "پُرنقص" منابع آب، کاهش میابد ویا به قدرت آن میافزایده؟ خیر! آسیب پذیری کاهش نمیابد. اضافه بردو فاکتورکمبود منابع ومدیریت ناقص، نظم حفظ محیط زیست پس از پایان جنک و نابسامانی گذشته در شهرها افزود شده است مدیریت(حاکمیت)وانسان در نظم محیط زیست رابطه جفتا جفت دارند. پس آینده مسئله را باید سه بعدی (آب،زمین، انسان) دید. برای دید زدن این سه بُعد، تحول عرصه های کاری مسئله برای دولت یک التزام است و فقط با ساختارهای علمی و کار فشرده و درازمدت جلو فاجعه احتمالی را میتوان گرفت.

نخست به موضوع آب در سه عرصه استفاده آن میپردازیم: آب بمقصد کشاورزی، آب بمقصد آشامیدنی و آب برای مصارف صنعتی. در افغانستان برای کشاورزی معمولاً از آب جریانی در سطح زمین و یک مقدار محدود از آبهای زیر زمینی با حفر قنات ها (کاریزها) و چاها استفاده میشود. سیستم، مناسبات و شیوه آبیاری درافغانستان سنتی است و از سده های پییشین تفاوت شکلی چندانی نکرده است اگرادعا شود که پروژه آبیاری هیرمند را که چند دهه قبل امریکائیها طرح و پیاده کردند سیستم نیمه مدرن خواند، اشتباه نگفته اند، زیرا درطرح، اصول مدیرت و ترکیب اجتماعی باشنده گان زیر چتر پروژه ازآغازبا اشکال برخورد و با گذشت زمان آن اشتباهات برجسته شده میرود.

 مقدار آبگیری بمقصدآبیاری به تناسب آب موسمی رودخانه های افغانستان بنابرکم ظرفیت بودن تأسیسات آبگیری خیلی محدود است، متأسفانه با نبود داده های دوامدارهایدرولوژی (سنجش مقدار ریزش و جریان) نمیشود رقمی ارائه داشت. بنا برانکشاف محدود در مهار کردن منبع آب و ایجاد ساحات تازه تحت کشت، سالهاست که تغیری در حجم تولیدات کشاورزی نیامده است. گرچه در حاکمیت های مختلف ادعاهای بر خودکفائی تولید گندم کرده شده است که معمولاً جنبه شعاری داشته است، چنانچه سال جاری وزیر زراعت افغانستان ادعای مشابه را در پنج سال آیند اعلام کرد. برداشتن مالیه از ورود کندم یا آرد در موقع بحران در پاکستان پاسخ به آن شعار بود.

تا آنجائیکه کشاورزی درافغانستان بومی است و صنعتی نشده است تشویشهای برهم خوردن تناسبهای محیط زیست کمترمحتمل است ولی، در پیاده کردن و قانونی ساختن ضوابط حفظ محیط زیست برای مراحل پیشرفته کشاورزی که ادویه های زراعتی و کودهای کمیاوی در زراعت بیشتر راه باز میکند باید سختگیرانه ترعمل کرد وازهمین حالا آنرا در فرهنگ مدیریت دولت و کشاورزان وارد ساخت.

آب برای مصرف آشامیدن ومنابع آن: شاید ظرفیت سیستم های آب آشامیدنی و مقدار سرانه استفاده آب در افغانستان به تناسب حتی کشورهای روبه انکشاف وهمسطح یک مقایسه تمسخرآمیز باشد. ممکن فقط کمتر از یک فیصد مردم افغانستان آنهم در تعدادی از شهرهای بزرگ زیر چترشبکه های آبرسانی و یا تک پمپهای دستی قرار داشته باشند. منبع آبگیری شبکه ها و پمپها، ذخایرآبهای زیرزمینی است. آبهای زیر زمینی انباشت آبهای نفوذی در زیرسطح درجوفهای زمین است که به شکل سُفره های آبی درموقعیت وظرفیت مختلف ذخیره شده است. انباشت آبهای نفوذی گاه به اثر ریزشها (بارندگی) و یا بوسیله نفوذ آب ازبستر رودخانه ها به لایه های ماسه ای وجغلی زمین ذخیره میشود. آب این سفره های آبهای زیرزمینی زمانی جریان پیدا میکند که برای آن مجرای طبیعی و یا مصنوعی ایجاد شود که شکل طبیعی آن چشمه و شکل مصنوی آن همان قنات وچاه است.

آبهای مصرفی صنعتی: معمولاً از ذخائر بوسیله شبکه های آب رسانی و یا به وسیله حفرتک چاها و یا سیستم چاهای عمیق و نیمه عمق تأمین میشود. در بسیاری از کشورهای صنعتی آب صنعتی از شبکه های اختصاصی تأمین میشود که سنتدرد کیفیت آن با آب آشامیدنی تفاوت دارد. مقدارآب مصرفی درصنعت به ظرفیت تولید، نوع تولید و تکنولوژی تولید بستگی دارد. استخراج معدن، پالایش فلزات، صنایع فلزی، صنایع کمیاوی و پتروشیمی، صنایع نساجی و رنگ آمیزی و تعداد دیگرازصنایع بزرگ به حجم کلان آب نیاز دارد. طبیعیست که درآینده اکتشاف معادن و ورود صنایع به افغانستان محتمل است. قرارداد استخراج و پالایش معدن مس عینک آغاز یک کار با ظرفیت است که طبعاً با مصارف مقدار آب متنابه دو عوامل را در پی دارد. استفاده ازآب دریای لوگر به مقصد استخراج معدن عینک، تقلیل ظرفیت جریان آب دریای لوگراست به وادی کابل، که در نتیجه بخشی از آب زراعت و سرسبزی وادی کابل کاسته میشود. دریای لوگر یکی از منابعیست که آبهای زیر زمینی بخش جنوبی کابل را تغذیه میکند، درصورت تقلیل مقدار جریان احتمال اُفت سطح آبهای زیرزمینی سرعت بیشترمیابد، درنتیجه بخش ازشهر به کمبود آب مواجه خواهد شد . آب آلوده برگشته ازمجتمع استخراج معدن و تأسیسات پالایش مس، تصفیه و کاملاً مبرا از آلودگی های کمیاوی، بیولوژیکی و زهری دوبار به طبیعت برگردانده شود، در غیر آن حجم پیآمد فاجعه انسانی و طبیعی آن عظیم وغیرقابل پیش بینی است.

شهرهای افغانستان دارد مزدهم وملیونی میشود، طبعاً محدودیت زمین برای محل رهایشی انکشاف افقی و عمودی به شهرها میدهد. شهر به ساحات بیرونشهری کشانیده میشود و شهرک های حومه ای بوجود میآید. شهرنشینی مولودش آپارتمان نشینی است که نتیجتاً رشد افقی ساختمان ها را به همراه دارد بهرتعدادیکه باشنده ها بیشتر شود انکشاف افقی ساختمانها حتمی و طبیعی میشود. در چنین وضعی شرائط مدنی و معشیتی تغییرمیکند و گروهای انسانی از تک زیستی بیرون و به گروه ریستی میگرایند وبه آن عادت میکنند. در چنین حالات تک مصرفی به کتله مصرفی تبدیل میشود و تولید مقدار کلان زباله و آب آلوده به محیط زیست برگردانیده میشود. در چنین اوضاع و احوال و درچنان ظرفیتها، دفع زباله، آشغال، آلودگیهای صنعتی و آبهای آلوده (بدرفت) مدیریت نوع صنعتی و مدرن را میطلبد نه شیوه ای که فعلاً عمل میشود. اگر این همه آشغال و آلودگی در جاده ها رها شود و آبهای آلوده به چاهای بدرفت که عایق نشده اند ریخته شود آلودگی فضای تنفس و منابع آبهای زیرزمینی یعنی دو مجرای زندگی انسان را میگیرد. با قطعیت میتوان گفت که بخشهای کلان منابع آبهای زیرزمینی کابل که منبع آب آشامیدنی و مصرفی نود درصد مردم آن شهراست از لحاظ ترکیبات کیمیائی و باکتریالوژی بدون جوشانیدن برای شرب مناسب نیست. حتا آبهای داخل شبکه های آبرسانی که با کاربرد کلورین بی ضررمیشود کاملاً بدون مخاطره نیست. در مورد بی ضرری منابع کدام نظارت دوامدار از وضعییت کمیاوی و باکتریالوژی آب و اطلاع رسانی برای مردم وجود ندارد. با امکانات محدود و کمبود انرژی برای جوشانیدن و بی ضرر ساختن آب ممکن نیست بخصوص بچه های کم سن وسال وجوانان بنا بر کم آگاهی از پیامد آب آلوده، چندان پابند دغدغه های صحت و رشد فزیکی و آینده شان نیستند.

 در فرهنگ زندگی مردم و کار حاکمیتها با (آب) برخورد روزمره گی بوده و هیچگاه به آن توجه جدی زندگیساز نشده است. از دید علمی، اهمیت تاریخی و شناخت اهمیت آب در زندگی انسان و انکشاف پایه های زندگی مادی و اجتماعی مردم کمتر روشنی انداخته شده است. وزارت خانه هاِی آب و برق، زراعت و آبیاری و اداره تازه ایجاد شده حفظ محیط زیست همه نهاد ونماد های حاکمیت و قدرت دولتی اند تا سازمانهای شناخت اهداف و عملکردهای ستراتیژیک از دشواری های کشور. ساختارهای زیربنائی و هسته های شناخت دانشمندانه وتحلیلی آب،جغرافیای آب، ظرفیتها و منابع، نیازها و امکانات بالقوه تکنالوژی، اینها جفتاجفت با آباد سازی زمینهای جدید، تغیر فرهنگ زراعی، نو آوری ها درشمار تولیدات ازنوع تازه و ناشناخته در فرهنگ مصرفی و غذائی مردم، ارائه طرحها و دیدگاه های مناسب استفاده آب برای کشاورزی و دامداری، بی ضررنگهداشتن منابع و ذخائر آب برای زندگی مردم، حفظ منابع آب ازآلودگی های ناشی ازفعالیت های انسانی، تدابیرایمنی حفظ محیط زیست در ایجاد تأسیسات صنعتی، تفکر جابجائی صنایع مناسب در محلهای مناسب، و...مطرح اند. اینها و دسته دیگر از حتمهای دانشمندانه رشته های آب و زمین ومیحط زیست و انسان در زنجیره باهمپیوند دانش، حقوق و قوانین مرتبط اند. درجایکه قانونمندیهای رابطه ها بالقوه حفظ نشود بر ضریب های آسیب پذیری گام به گام افزوده میشود. امروز کشورهای صنعتی در پرداخت بهای سنگین ناشی ازغفلت در اجرای قانونمندیها و رابطه های طبیعی و زنجیره ای دراستفاده ازمنابع طبیعی درمخمصه ازآینده اند. حوادث و پیآمدهای ناشی ازگرمایش زمین سازمانهای علمی، دولتی و مردم کشورهای صنعتی وساحلی را به پیامد درازمدت بالاگرفتن مقدار گازکاربن دای اوکساید در جو زمین وسائرآلودگی های صنعتی متوجه ساخته است. کمپانیها صنعتی عظیم، تراست های استخراج و پالایش فرآورده های زیرزمینی درکشورهای صاحبان منابع معدنی بخصوص در جهان سوم با بی مبالاتی و عدم رعایت اصول ایمنی و حفظ محیط زیست، حوادث آلودگیهای کلان محیط زیست وفاجعه های فراوان انسانی را مرتکب شده اند. شمارش حواث که همه ساله اتفاق میافتد به دها و صدها فقره میرسد، تذکر و شمارش آن از هدف و ظرفیت این یاداشت بیرون است، رسانه ها اتفاقاً شماری از آن را به دید و شنید میگذارند. رفتن به سمت ارزیابیها بخاطرساماندهی و تشکل ساختارها و یا تحول ساختاری این بخشهای علمی، پژوهشی و تحلیلی در دولت به خاطر سمت و سو دادن علمی و فرهنگی به سه بُعد آب، زمین و محیط زیست یک خانه تکانی دلسوزانه را در درون دستگا های اجرائی دولت که نام این بخشها را در جُنب خویش دارند میطلبد. آن سه بُعد معارف قانونمند دانش انسانی را، از (الف) تا (یای) زندگی در خویش جا داده است. امروز در جهان پیشرفته بحث آب، زمین و محیط زیست، علمی- سیاسی  شده است. احزاب و گروهای سیاسی طرفدار حفظ محیط زیست پیشگام تحول چشمگیر در راهبردی دولتها وساختارهای صنعتی شده اند، محکم و پرقدرت درجلوگیری ازتکرار و نیز ارتکاب اشتباه و خطاهای احتمالی آیند قرار میگیرند. نمایندگان احزاب دفاع از نظام طبیعت درپارلمانهای کشورهایشان صاحبان تخصص را انتخاب و نظارت شانرا بر جریان کارکرد دولتها دقیقتر ساخته اند. دولتهای جوابگو با ایجاد شرائط کاری،اختصاص مالی، تربیت کادری و قبول استقلال عمل سازمانها با طرح برنامه ها و پالیسی های مبسوط وعملی دربرابر آنها بنیادهای مطالعات علمی و فرهنگی را پایه میریزند و راهبردی سیاسی میکنند. تذکر واژه فرهنگی درکنارعلمی یک حتم و ضرورت کُلیست، تا زمانیکه رشته های علمی ساختارهای ستندرد زبانی را انتخاب ومروج نسازند گفت وشنود وافهام و تفهیم دانش نوشتاری و گفتاری پرازنقص وعیب خواهد بود. همکاری کسترده در زمینه یگانه سازی ترمنالوژی علمی با کشورهای همزبان همسایه و واحد ساختن شیوه نگارش مقالات علمی- پژوهشی و دید زدن به شیوه های عملکرد و مدیریت آنها راه رسیدن به اهداف راکوتاه میسازد. آنچه که در بالا آمده است ارائه نسخه و یا شوبلُن نیست، بلکه یادآوری از برداشتها و برسیهای عینی وضع ناجور در درون کشوراست. مراحل عملی ایجاد ساختارها (انستیتیوشن) اجتماعی، علمی و رسانه ای درزمینه های حفظ محیط زیست(آب، زمین، انسان)مستلزم توجه، کار و وقف آدمها در برابرهدف است. در شش سال گذشته مشاورتها ازجانب کارشناسان خارجی در جنب برنامه های انکشاف ساختاری دولت وانتصاب کادرهای مصلحتی، اصل ضرورتها و نیازها را برای انکشاف برنامه های حیاتی سرپوش گذاشت و یک فرصت طلائی به هدر رفت. وزارت صحت عامه ادعا میکند که تا یکی دوسال دیگر ۸۵% مردم کشور را زیر چتر طب درمانی معالجوی میآورند ولی نمیگویند که همه مردم افغانستان در برابر آسیب های آلودگی محیط زیست، آب و هوا، بیرون از چتر طب وقایوی اند. اگر تا بیست سال آیند برای ۸۵% مردم افغانستان آب اشامیدنی تأمین شد وشهرهای آلوده از زباله های گند و هوای پردود ناشی از سوختهای فوسیلی پاک شد گام کلانی وقایوی در راه بهبود صحت مردم برداشته اید.

یکی از راهای کوچ دادن آلودگی از جهان اول (صنعتی) به کشورهای جهان سوم زیر شعار سرمایه گذاری، جابجاسازی صنایع آسیب افزا است. کمپنیهای نفتی، صنایع پالایش محصولات معدنی، صنایع نساجی وشیمی، فراورده ها را پس از آماده کردن در سرزمین میزبان، در کشورخود به مصرف میرسانند، ولی، آلودگی و زباله هارا پشت سرمیگذارند. افغانستان آماده چنین یک حمله در آینده است. احتیاط وسنجشهای دقیق کارشناسانه میتواند خطرها را به حل اقل برساند. از آنجائیکه صنایع بزرگ به مقدار زیاد آب نیاز دارد درهمه اوقات منابع آب زیر تهدید خواهد بود. منابع آب افغانستان با بالارفتن شمار نفوس و نیازمندی های روبه ازدیاد ناشی از تغیر شیوه های زندگی جامعه نظارت، احتیاط و دقت بیشتر نیاز دارد. در جائیکه نظارت بر شیوه استفاده علمی نبوده است پیامد آلودگی حاد محیط زیست و مخمصه حیات باشندگان را به همرا داشته است.

شما انسان متمدن ! زمانیکه جسم و یا لباس تانرا با آب و صابون میشوئید پاک میشود، زمانیکه شما به کمود (بول وغایت دانی) آب جاری میکنید پاک میشود. آیا توجه فرموده اید! که شما چه مقدار آب پاک را آلوده کرده و به طبیعت برگردانیده اید؟ و از خود پرسیده اید با این آب آلوده چه باید کرد؟ زمانیکه اندیشیدید  با این آب آلوده چه باید کرد انسان متمدنید! فقط برخورد اندیشمندانه، دانشمندانه  و دانشمند متهعد در برابر زندگی انسان به این پُرسش زیست محیطی پاسُخ درست گفته میتواند.

 پایان

 

*  داخل پرانتز، برگرفته از سایت انترنتی ماسورو ایموتو.

       

 

 

www.esalat.org