معرفی رجال عمده افغانی در مشروطیت اول و دوم
 به مناسبت استقلال افغانستان

مولوی عبدالرؤف خان قندهاری (خاکی)
و سراج الاخبار نخست افغانی

در ۱۹۰۳ بنابر پیشنهاد بعضی از دانشمندان مدرسه شاهی و دارالعلوم حبیبیه (لیسه حبیبیه کنونی) به دربار امیر حبیب الله خان که باید انجمنی از دانشمندان به وجود اید و همچنان یک جریدۀ ۱۵ روزه را بنام (سراج الاخبار) در کابل نشر نمایند که هدف این انجمن و نشریه همانا بیدار ساختن مردم افغانستان و اشنایی مردم با مدنیت جدید و وقایع تازه دنیا بود. بناً میتوان گفت که مرحوم «خاکی» بنیان گذار جنبش مشروطیت و ترقی خواه در افغانستان بعد از چند دهه ظلم و دهشت عبدالرحمن می باشد. این نشریه و این انجمن توسط امیر حیبب الله خان تصویب گردید (در حدود ۱۳۰۵ توسط اعتماد دوله عبدالقدوس خان غوربندی تصویب بعداً توسط امیر تصویب و منظور گردید ) نخستین شمارهء «سراج الاخبار» افغانستان روز پنجشنبه ۱۱ جنوری ۱۹۰۶ م. به رهبری مولوی عبدالروف قندهاری «خاکی» (۱۲۶۷ هجری شمسی- مطابق ۱۳۳۳ هجری قمری) در ۳۶ صفحه از چاپ برآمد. یعنی نخسیتن «سراج الاخبار» در تحت کنترول شدید حکومت مستبد به نشر رسید. البته نشر این جریدۀ ترقی خواهان افغان باعث پریشانی حکومت هند بریتانوی گردید و نماینده هند بریتانوی در کابل امیر حیبب الله خان را مجبور کرد تا جلو نشر این جریده را بگیرد و «سراج الاخبار» بعد از نشر شماره اول ان دیگر ممنوع شد و نشر نشد و ازنشر شماره های بعدی آن ممانعت صورت گرفت و صدای قلمی خفه گرديد. تا اینکه «سراج الاخبار» بسال ۱۹۱۱ بعد از ۶ سال وقفه به مدیریت مرحوم محمود طرزی دوباره منتشر شد. دیگر کسی در این فاصلۀ زمانی (۱۹۱۱ - ۱۹۰۶) از ترس امیر نامی از آن جریده نبرد.

 زندگینامۀ خاکی صاحب :

مرحوم عبدالرؤف خان قندهاری «خاکی» رئیس این انجمن و همچنان مدیر مسوول این نشریه بود . مولوی عبدالرؤف خان فرزند مولوی عبدالرحیم خان کاکړ است و در سال ۱۲۲۷ در شهر قندهار متولد شد و بعد از قتل پدرشان به دست امیر عبدالرحمن خان به خارج از کشور تبعید گردید و بنا به دعوت امیر عبدالرحمن خان دوباره به وطن امد و به حیث مدرس مدرسه شاهی مقرر گشت . مولوی «خاکی» در سه زبان، دری، پشتو و عربی شاعر و نویسندۀ زبر دست بود . مولوی «خاکی» در سال ۱۲۹۴ از جهان رفت و در مقبرۀ دامنه خواجه صفای کابل دفن گردید.

 اثار مولوی «خاکی» :

 

1.    خرد نامه و سلام نامه به زبان عربی

2.    تفسیر ایات العمهود به زبان فارسی

3.    ترجمه ناسخ التواریخ به زبان فارسی

 

از مولوی «خاکی» اشعار زیادی به جا مانده است مانند این بیت های ذیل :

 1. در جنگ دوم افغان و انگلیس در تحریص به دفاع از وطن 

 افغان اگر نظر افگند به صلاح خویش

اول ببایدش که بگیرد سلاح خویش

گر اصطلاح وی طلب عیش و عشرتست

فرض است انکه محو کند اصطلاح خویش

این سرزمین خوش که با فغان چو مادرست

داند سپردنش بدگرها جناح خویش

 و بدین ترتیب پایه های نخستین نهضت مشروطیت افغانستان توسط این شخصیت توانای کشور اساس گذاشته شد و بعداً در پرتو این افکار ترقی خواه مولوی «خاکی» و دیگر مبارزان راه ازادی کشور که برای روشنفکران اینده مملکت بسیار مفید بود و بحث شان در اینده خواهد امد، مشروطیت در افغانستان رنگ گرفت و بعداً با حضور امان الله خان در عرصه قدرت به هدف نشست ولی بعداً همینطوری که میدانیم عناصر مرتجع حکومت و فروخته شده گان که در اینده من انها را معرفی خواهم کرد باعث نابودی و اضمحلال مشروطه خواهان و افکار والای انان گردید که مرحوم «خاکی» تهداب گذار ان می باشد.

  

عشق از فریاد ما هنگامه ها تعمیر کرد

ورنه این بزم خموشان هیچ غوغایی نداشت

 

روانش شاد باد !

 

 عبدالرحمن لودین

محمد ولی خان دروازی

میر غلام محمد غبار

مولوی عبدالواسع  (خاکی)

استاد عبدالرب خان قندهاری خاكی

سردار عبدالحسین عزیز

سید حسن شیون

میر قاسم خان

عبدالهادی داوی «پریشان»

سید غلام حیدر پاچا

میرزا محمد مهدی چندوالی

غلام محمد خان میمنه گی

 

www.esalat.org